Yaşanan salgın bir hastalık nedeniyle bu talebelerin çoğu hayatlarını kaybetmiş ve geriye kalanlar da zorunluluktan dolayı dağıtılmışlardır. Ancak medresesi daha sonra Atak Ailesi Medresesi olarak devam etmiştir. 1155/1743 yılında vefat eden Şeyh İsmail’in mezarı Lice merkezdedir.

13. Şeyh Es’ad Hezanî (ö. 1278/1865 sonrası)

Osmanlı Devleti’nin son döneminde (13./19. yüzyıl) yaşamış olan Şeyh Es’ad Hezanî, Hezan’da kendine ait medresesinde müderrislik yapmıştır. Babasının adı Molla Ali, büyükbabasının adı da Molla Hafız olan Şeyh Es’ad, Bingöl’ün Genç ilçesinde dağlık bir alan olan ve 5 köyü içine alan Kasan’da doğmuştur. Babası Molla Ali kendisini ve kendi babası Molla Hafız’ı yanına alarak hicri 1200 tarihinde imamlık için Hezan’a göç etmiş ve 1220 yılında burada yeni bir cami inşa ettirmiştir.

Medrese tahsilini bitiren Şeyh Es’ad hem Hezan’da kendisine ait medresede müderrislik yapmış, hem de tasavvufa duyduğu ilgi neticesinde Nakşibendî ve Sühreverdî tarikatlarına intisap etmiştir. Şeyh Es’ad Hezanî, geride iki eser bırakmış ve medreselerde istifade edilen bazı eserleri de istinsah ederek yer yer hâşiyelerle açıklamıştır. Hicri 1240 yılında yazdığı iki eser şunlardır:

1)Nurü’l-Hüda

2)Silkü’l-Ayn

13. Molla Muhammed Tarûnî (ö. 1292/1875)

Seyda Molla Muhammed Tarunî, aslen Siirt’in Eruh ilçesine bağlı Tarun köyündendir. Seydayê Licî’nin hocasıdır. Dönemin Lice beylerinden biri olan ve ilme verdiği değer ile tanınan Hacı Sadullah Bey, Siirt’e giderek Siirtli Molla Halil’den Lice’de müderris olarak istihdam edilmek üzere bir âlimin gönderilmesi talebinde bulunur. Bu talep üzerine o sıralarda henüz 24 yaşında olan Molla Mıhammed Tarunî gönderilir.

Lice’ye müderris olarak gelen ve yerleşen Molla Muhammed Tarunî, daha önce Kadirî Tarikatına mensup iken daha sonra Nakşibendî Tarikatına geçmiştir. Bu sırada Seydayê Licî’nin babası Şeyh Sibğatullah onu kendi kızıyla evlendirmiş ve bu evlilikten Abdullah adında bir oğlu dünyaya gelmiştir.  Lice’deki müderrisliği sırada çok sayıda talebe yetiştiren Molla Muhammed Tarunî’nin talebeleri arasında Seydayê Licî, Şeyh Abdurrahman Aktepî ve Molla Mustafa Sîsî gibi ünlü âlimler de vardır. 1875 yılında vefat eden Seyda’nın mezarının Lice depreminde yıkılan Büyük Cami’nin bahçesinde olduğu tahmin edilmektedir.

14. Şeyh Muhammed Hadî (1882-1956)

Mela Mustafayê Sîsî’nin oğludur. 1882 yılında Sis köyünde dünyaya gelmiştir. Sis Lice’nin bir köyüdür. Medrese eğitimini babasının yanında ve Diyarbakır Ulucami Medresesi’nde diğer bazı âlimlerden almıştır. Tarikat hilafetnamesini babasından almıştır. Üç kez evlenmiş ve bu evliliklerinden 5 oğlu, 3 kızı olmuştur. Oğulları şunlardır:

1)Abdulvasi’

2)Mehdi

3)Mela Muhammed Emin

4)Mela Abdüsselam

5)Mela Muhammed Selim

Şeyh Muhammed Hadi 1956 yılında 74 yaşindayken Kavman köyünde vefat etmiş ve bu köyde defnedilmiştir. Kavman, Karakoçan’ın bir köyüdür. Kimseye halifelik vermemiştir.

Şeyh Muhammed Hadi geride birkaç şiir bırakmıştır. Şiirdeki mahlası “Hadî”dir. Bir şiirini aşağıda kaydediyoruz. Bu şiirin başında onun söyleniş nedeni hakkında Arapça şu cümleler yazılmıştır:

“Bu, adı geçen Şeyh Mustafa’nın oğlu Şeyh Muhammed Hadi’nin şiiridir. Şey bu şiiri, Dünya Savaşı sırasında kâfirlerin Müslüman memleketini işgal ettiklerini duyduğunda söylemiştir”.

Heyho hewar heyho hewar

Hheywax li min dînê mubîn

Heywax û feryad û sitar

Heywax li min dînê mubîn

…

Heywax li min dîn çû ji des

Eem mane bê heş mane mest

Reş bû li me dewran û bext

Heywax li min dînê mubîn

…

Reş bû li me dewr û zeman

Dîn çû ji dest me el-eman

Em mane bê hêvî guman

Heywax li min dînê mubîn

…

Em bê guman û bê xeber

Dînê ezîz ê mu’teber

Der ket ji dest meç û bi der

Heywax li min dînê mubîn

…

Dîn çû ji destê milletê

Rabû ji nav vê ummetê

Heta bi roja axretê

Heywax li min dînê mubîn

…

Heywax li min hetwax li min

Dîn rabûye çûye ji bin

Em şîn bikin tev mêr û jin

Heywax li min dînê mubîn

…

Heq e ku em şînê bikin

Terka evê jînê bikin

Rîhlet ji bo dînî bikin

Heywax li min dînê mubîn

…

Rîhlet l ime lazim b3uye

Dînê Muhemmed rabûye

Derdek li min arid bûye

Heywax li min dînê mubîn

…

Dedê me dê xoş nabitin

Çewan dilê me şa bitin!

Heta qiyamet rabitin

Heywax li min dînê mubîn

…

Ey yar û ehbab û biran

Hûn wer birêjin histiran

Dîn dan bi zêran û peran

Heywax li min dînê mubîn

 

Xaib me kir Şahê Gedan

Axir zeman dîn bû talan

Ey Şahê Qewman el-eman

Heywax li min dînê mubîn

…

Ey Şahê Qewman murşid î

Çavan bi mîslê te nedî

Destê me bigrî ber nedî

Heywax li min dînê mubîn

…

Destê me bigrî bende me

Bêçare û şermende me

Şermendeê şêxê xwe me

Heywax li min dînê mubîn

…

Dinya li pey wî bû heram

Bû tarî û ‘ewr û xumam

Sergeşte bûne xas û ‘am

Heywax li min dînê mubîn

…

Sergeşte û dîwane me

Bê mal û ez bê xane me

Çendî li dunyaê heme

Heywax li min dînê mubîn

…

Dunya gelek bêbawer e

Hadî mexape yekser e

Rabe ji dunyaê here

Heywax li min dînê mubîn

15. Molla Halil (ö. 1980)

1896 yılında Lice’de doğan Molla Halil, Seydayê Licî’nin torunudur. Medrese tahsiline dedesi Seydayê Licî’nin yanında başlamış, Silvan’da Seyda Molla Yahya Ferhandî ve Şeyh Selîm Hezanî’nin medreselerinde sürdürmüştür.

Medrese tahsilini bitirdikten sonra kendi yaptırdığı medresede çok sayıda talebe okutan Seyda Molla Halil’in talebeleri arasında Emekli Müftü Molla Halid Korkusuz ve Emekli Diyarbakır Ulu Camii İmamı Molla Hikmet ile Molla Hüsnü gibi ünlüler de vardır.

Uzun süre bekâr yaşayan Seyda Molla Halil, 60 yaşlarındayken evlenmiş, Lice depreminden yaralı kurtulmuş ve 1980 yılında Lice’de vefat ederek Lice’nin Dêrxust (Dibek) köyünde defnedilmiştir.

Şeyh Muhyeddîn Karazî/Hanevî (ö. 1897)

18. 1. Hayatı

Şeyh Muhyeddîn 1849 yılında Karaz’da dünyaya geldi. Karaz bugün Diyarbakır’ın ilçesidir ve Türkçe adı Kocaköy’dür. Babasının adı Şeyh Ahmed’dir. Ailenin dördüncü veya beşinci çocuğudur. Çocukluğu Hani’de geçmiştir. Bundan dolayı “Hanevî” (Hanili) nisbesiyle anılmaktadır. Medrese tahsili için Mardin’e gitmiş ve sonra Karaz’a dönerek babasının medresesinde abisi Şeyh Maruf'un yanında eğitimini sürdürmüştür.

Şeyh Muhyeddîn icazetname aldıktan sonra Lice’nin Balinc ve Zoxbirîn köylerinde imamlık ve müderrislik yapmıştır. Hem âlim hem şairdir. Şiirlerinde çoğunlukla “Sa’î”, bazen de “Hakkı” mahlasını kullanmıştır. Medrese arkadaşı olan Şeyh Abdurrahman Aktepî onun şairlik gücü hakkında şöyle demiştir: “Ben şairlerin babası, Sa’î de onların annesidir”. 1897 yılında Hani’de vefat eden Şeyh Muhyeddîn’in mezarı babasının türbesinin yanındadır.

Seyda Molla Abdüsselam Yalar (1908-1982)

 

Daha önce Muş’un Bulanık ilçesine bağlı olan, daha sonra Muş merkeze bağlanan Resûlan (Elçiler) köyünden olan Molla Hüseyin’in en küçük oğludur. Babası aynı zamanda kayınpederi olan Şeyh Abdülkadir Hezanî ile birlikte irşat amacıyla Hezan’a geldi. Molla Abdusselam 1326/1908’de Hezan’da doğdu. Annesi, Şeyh Abdulkadir Hezanî’nin kızı Safiye Hanım’dır. Kendisine Abdüsselam ismi bu dedesi tarafından verilmiştir. Ailesi kısa bir süre Fis köyünde ikamet etmiş, daha sonra tekrar Hezan’a dönmüştür.

1919 yılında 11 yaşındayken babasını kaybeden Seyda evlendikten sonra dayısı Hezanlı Şeyh Muhammed Selimîn önerisiyle 1931 yılında imamlık göreviyle Mermer Nahiyesi’ne yerleşti. 1953 yılına kadar burada fahri olarak imamlık yaptı ve bu tarihten itibaren resmî imam oldu. 1968 yılına kadar toplam 37 yıl Mermer’de kaldı ve burada ikinci evliliğini yaptı. İki evliliğinden üçü erkek, sekizi kız olmak üzere toplam 11 çocuğu oldu. 1968 yılında naklen Diyarbakır Parlı (Safa) Camii’ne atandı. 1974 yılında emekli oldu. 02 Eylül 1982 yılında Diyarbakır’da vefat etti ve vasiyetine göre Hezan’da defnedildi.

Seyda Molla Abdüsselam medrese eğitimine Hezan Medresesi’nin ünlü müderrisi Molla Abdullah-i Memanî’nin yanında başladı. Bu sırada müridi olduğu Şeyh Muhammed Selim-i Hezanî’den de ara sıra ders aldı. Sonra medrese eğitimini yörenin meşhur âlimlerinden Hazrolu Seyda Hacı Fettah, abisi Molla Salih, emekli müftü Mehmet Bilici’nin babası ve Hazrolu Seyda Molla Abdurrahman Bilici’den okuyarak tamamladı.

Seyda Molla Abdüsselam medrese tahsilini tamamladıktan sonra Mermer’de imamlık yaptığı caminin bitişiğinde bir medrese yaptırarak bu medresede tam 35 yıl müderrislik yapmış ve çok sayıda talebe yetiştirmiştir.

Prof. Kadri YILDIRIM  KÜRT MEDRESELERİ VE ÂLİMLERİ ESERİNDE ALINMIŞTIR.