Hayatı: Seyda Molla İsmail Çetin, 27 Şubat 1942 yılında Hazro’da doğmuş, 17 Haziran 2011 yılında vefat etmiştir. Dedesi, “Kadı Beydavî” tefsiri üzerine bir haşiyesi bulunan Molla Süleyman'dır. Annesi, Mesabih’i şerheden büyük âlimlerden Molla Reşid'in kızı Rabia’dır.

İlk dini eğitimini “Kürtçe Amentü Şerhi”ni ve Kur'an-ı Kerim'in bir kısmını annesinden öğrendi. Beş yaşındayken annesi vefat etti. Medrese eğitimine Hazro ile Lice arasında bulunan Entak köyünde başladı. Lice'de dedesi Molla Süleyman'ın talebelerinden ilim tahsiline devam etti. Daha sonra Hazro'ya dönerek Molla Derviş'ten okudu. Seyda Hacı Fettah'ın talebesi olan Molla Halid'in yanında,"Zurûf", "Terkîb" ile “Sadullah Sağîr”in bir kısmını okudu.

Daha sonra Halep ve Şam'da bulunan alimlerden kıraat okuyarak beş kıraatten icazet aldı. Senetleriyle birlikte birçok hadis ezberledi. Türkiye'ye dönüşünde Çınar ilçesine bağlı Has köyündeki amcasının dünürü olan Molla Mahmud'un yanında okudu.  Daha sonra Siirt'te Kayser Camii imamlarından Molla Tayyib'den "Netayicü’l-Efkar” adlı gramer kitabını okudu ve “İzhar” adlı metnini ezberledi.  Siirt'ten Tillo'ya giderek Molla Halil'den nahiv ilminden "Suyutî" ve "Molla Câmi" kitablarını, Molla Bedreddin'den de münazara ilminden "Velediyye" ve şerhlerini okudu. Daha sonra Ağrı'nın Balivar köyünde Molla Hasan'dan mantık ve tefsir dersleri aldı. Sekiz ay Erzurum'da Sakıp Efendi'den Kelam dersleri aldı. Şirvan'da Molla Muhammed Kasım'ın yanında altı ay daha okuyarak icazet aldı.

Tasavvuf sahasında ilk dersini 7 yaşında iken Norşinli Şeyh Ma'şûk'tan aldı. Gençlik döneminde Seyyid Abdulhakim Hüseynî’ye intisab etti ve bir dönem vekilliğini yaptı. Onun yanında amelini tamamladı ve hilafet aldı.

Bir süre Diyarbakır'da kitapçılık yaparken Diyarbakır'ın Ka'bî köyünde imamlık ve müderrisliğe başladı. Bir yandan “Dilara Yayıncılık” adı altında kitap ve kırtasiye dükkânı açarak eserlerini neşretti, bir taraftan da ilim ve irşat çalışmalarını sürdürdü. 1996 yılında sağlık sorunlarından dolayı Antalya Aksu ilçesine göç ederek ilmi çalışmalarını hayatının sonuna kadar burada devam ettirdi.

9 Mayıs 2011 tarihinde geçirdiği kalb krizi sonucu kaldırıldığı Isparta Gülkent hastanesinin yoğun bakım ünitesinde 17 Haziran 2011 tarihinde vefat etti. Isparta’da temelini atıp hizmete sunduğu cami ve külliyesinin yanındaki mezarlığa defnedildi. Hocanın 2013 başları itibariyle 53 eseri basılmıştır. Henüz basılmamış eserleri de vardır. 

6. Seyda Molla Kâmil

Diyarbakır merkeze bağlı Alibardaxan, benim de yetiştiğim Seyda Molla Abdüsselam da dâhil olmak üzere meşhur bazı âlimlerin müderrislik yaptıkları bir köydür. 1930’lu yıllarda bu köyde talebelik yapan Seyda Molla Sadreddîn Öztoprak, şunları söylemektedir: (Şark Medreselerinde Bir Ömür, s. 61-62).

“Diyarbakır’a bağlı Alibardağan köyünde Molla Kâmil Hoca’dan “Hallü’l-Meâkıd” adlı eseri okudum. Dört ay kadar devam edebildim. Hastalık nedeniyle eve (Diyarbakır’a) dönmek zorunda kaldım. Molla Kâmil, 75 yaşlarında, uzun süre müderrislik yapmış, yaşlılığına rağmen gözü pek, yürekli bir zattı”.

7. Seyda Molla Musa (ö. 1971)

Sadî, Diyarbakır merkeze bağlı bir köydür. Burada müderrislik yapan ünlü âlimlerden biri de 1891 doğumlu Seyda Molla Musa’dır. Bu müderrisin yanında okuyan âlimlerden biri olan Seyda Molla Sadreddîn şunları ifade etmektedir:

“Sa’dî köyünde daha önce de yanında okuduğum yöremizin büyük âlimlerinden Molla Musa Hocam müderrislik yapmaktaydı. Bu fırsatı değerlendirmek istedim. 5-6 ay süreyle bu köy medresesinde kalıp Mantık ilmine dair “Kûl Ahmed” kitabını okudum. Merhum hocam Molla Musa, Muş’un Şerefkan köyünde 1891’de doğmuştur. İlk tahsilini amcası Molla Süleyman’dan, sonra Muş’ta büyük âlim Muhammed Arapzâde’den, sonra Norşin Medresesi’nden, sonra Silvan’da merhum Molla Abdurrahman Efendi’den ilim tahsil edip bu zattan icazet almıştır. Arap ve Fars Edebiyatlarına vâkıf idi. Her gece 10 cüz Kur’an okumayı adet edinmişti. Vefat ettiği gün de 10 cüz okumuştur. Urfa’nın değişik yörelerinde, Silvan’ın Boşat, Bülbül, Atşa ve Diyarbakır’ın Sa’dî ve Cimikan köylerinde imamlık ve müderrislik yapmıştır. Değişik eserler üzerine hâşiyeler, izahlar ve tenkidler yazmıştır. 1971 yılında 91 yaşında vefat eden bu zat, Diyarbakır’ın Mardin Kapı Mezarlığı’na defnedilmiştir”.

8. Seyda Molla Faik

Diyarbakır merkeze bağlı köyün medresesinde müderrislik yapmaktadır. Bu medresede okuyan şahsiyetlerden biri büyük âlim Seyda Haccı Fettah Hazroyî’dir (1892-1975). Seyda Haccı Fettah bu medresede 10-12 yaşlarda aynı zamanda babasının dayılarından olan Seyda Molla Faik’in yanında okumuştur. Bu seyda hakkında başka bir bilgiye rastlamadık.

EĞİL, ERGANİ VE ÇERMİK ÂLİMLERİ

1. Hasib Efendi (doğumu: 1278/1861)

Mahlası Muhammed’dir. Babasının adı Ahmed Efendi’dir ve Eğillidir. 1278/1861 yılında Eğil’de doğdu. Mederese ilimleri olarak Sarf, Nahiv, Fıkıh ve Faraiz okuduysa da, vücudundaki arızadan dolayı diploma ve icazet alamadı. Kürtçe, Arapça ve Türkçe biliyordu ve bu dillerle okur ve yazardı.

2. İsmail Hakkı Efendi (d. 1300/1882)

Babası, Eğilli Rençber Halil Ağa, annesinin adı Emine, büyükbabasının Abbas Ağa’dır. Hicri 1300/1882 yılında doğdu. İlk eğitimini Eğil Mekteb-i Rüşdiye’de aldı. Hicri 1313/1896 yılında bu okuldan mezun oldu. Daha sonra Diyarbakır Mesudiye ve Rağıbiye Medreselerinde okudu ve 1328/1910 yılında icazet aldı. Herhangi bir maaş almadan fahri müderrislik yaptı. Zazaca, Arapça, Farsça ve Türkçe biliyordu ve bu dillerle okur ve yazardı.  

3. Şeyh Abbas Aslan (1897-1965)

1897 yılında Ergani’nin Kotegan köyünde doğdu. Babasının adı Şeyh Halîm olup Kadirî tarikatına mensuptur. Ailesi “Mala Kotegan” olarak tanınıyor. Medrese ve tasavvuf eğitimini babasından alıp tamamlamştır. Bie evlilik yapmış ve bu evlilikten şu dört çocuğu dünyaya gelmiştir: Bedran, Salim, Abdurrahim, Hanım.

Şeyh Bedran 1965 yılında Ergani’de vefat etmiş ve geride beş halife bırakmıştır ki bu halifeler şunlardır:

1)Şeyh Bedran (oğludur).

2)Şeyh Salim (oğludur).

3)Hacı Bahri (Şamûsê köyündendir).

4)Hacı Ahmed (Gisto köyündendir).

5)Hacı Sadullah (Vankê köyündendir).

4. Şeyh Bedran Aslan (1923-1992)

1923 yılında Ergani’nin Kotegan köyünde doğdu. Babası Şeyh Abbas Aslan’dır. Tarikat olarak Kadirî’dir. İki evlilik yapmış ve şu beş çocuğu olmuştur: Zekeriya, Muhammed, Abdülkadir, Ahmed, Bedriye.

Medrese eğitimini babasından alan Şeyh Bedran, tarikat hilafetini hem babasından hem de dedesinin halifesi Şeyh Ahmed’den almıştır. 1992 yılında Kotegan köyünde vefat edip burada defnedilmiştir. Geride 20 halife bırakmıştır ki bu halifeler şunlardır:

1)Molla Bedran Yıldız,

2)Hacı Mecîd,

3)Hacı Yıldız,

4)Hacı Şeyhmus,

5)Hacı Çiçek,

6)Hacı Ramazan Akar,

7)Sofî Ferhan,

8)İbrahîm Aslan,

9)Hacı Adem Şen,

10)Hacı Esad Sarî

11)Neytullah Sarî,

12)Huseynê Kerr,

13)Hacı Hasan,

14)Hacı Abbas,

15)Hacı Zekeriya Aras,

16)Ubat Aras,

17)Ömer Karabulut,

18)Hacı Osman,

19)Hacı Mehmûd Gulî,

20)Hacı Emin Yıldız.

5. Hacı Mustafa Efendi (d. 1281/1864)

Mahlası “Vasfî”dir. Babası Hacı İbrahim Ağa, annesinin adı Emine’dir. Hicri 1281/1864 yılında Çermik’te doğdu. Çermik’te İbtiai Mektebi’nde okumaya başladı. Hicri 1300/1882 yılında Diyarbakır Hüsrev Paşa Medresesi’ne kaydoldu ve bu medresede Sarf, Nahiv, İstiare, Beyan, Meanî, Vad’ ve Mantık ilimlerini okudu. Aynı yıl Kahire’ye giderek Ezher Üniversitesi’ne yakın Muhammed Ebû Zeheb Medresesi’nde fıkıh ve tefsir okudu ve Seyyid Ahmed Rufaî’den icazet aldı. Dersiam Müderrisi olarak 250 kuruş maaşla Ergani Müderrisi olarak görev yaptı.

6. Mustafa Efendi (d. 1302/1884)

Mahlası “Nedîm”dir. Babasının adı Hacı Yusuf, annesinin adı Ayşe’dir. 1302/1884 yılında Çermik’te doğdu. Çermik Mekteb-i Rüştiyesi’nde eğitime başladı ve 1313/1896 yılında mezun oldu. 1325/1908 yılında 200 kuruş maaşla Diyarbakır Evkaf İdaresi’nde memur olarak göreve başladı. Memuriyet hayatı boyunca medrese tahsilini görmeye devam etti. Kürtçe ve Arapça okur ve yazardı. Farsçaya da âşina idi.

7. Şeyh Eşref Taşkın (1917-1965)

Babası Hafız Mahmut’tur. 1917 yılında Çermik ilçesinde doğmuştur. İstanbul’da Süleyman Hilmi Tunalı’dan Nakşibendi, Diyarbakır’da da Şeyh Zeynelabidîn’den Rufaî hilafetnamesini almıştır. Aynı zamanda meşhur bir âlimdi ve medreselerde yaptığı ilmî tartışmalar ile meşhur olmuştur. Yüksek bir seviyede Kürtçe, Arapça, Farsça ve Almanca biliyordu. Mürit edinmeyi kabul etmemiş ve zamanını daha çok ilim ile geçirmiştir. 1965 yılında 48 yaşında iken vefat etmiştir. Bir evlilik yapmış ve bu evlilikten 3 erkek, 4 kız olmak üzere geride toplam 7 çocuk dünyaya gelmiştir.   

8. Seyda Şeyh Muhammed Emîn Er (1914-2013)

Babası, Zülfügül lakabıyla anılan Zülfikar’dır. Annesinin adı Havva’dır.   1914 yılında Çermik’in Kuluyan (Kalaş)  Köyü’nde doğdu. Soyadı Kanunundan önce ailesi “Mêranî” olarak bilinirdi. “Er” soyadı Kürtçedeki “Mêr” kelimesinin Türkçe çevirisidir. 4-5 yaşlarındayken annesini kaybetti. Babası zengindi ve âlimleri severdi. Bundan dolayı çocuklarının âlim olmalarını arzuluyordu. Bu maksatla çocuklarına ders vermesi için maaşını kendisi ödeyerek özel bir hoca tuttu. Daha sonra hocayı evlendirdi ve bir bağ satın alarak ona hibe etti. Seyda’nın kendisi ve ağabeysi bu hocadan Elif-Ba okumaya başladılar. Ancak Elif-Ba’yı bitirmeden babası vefat edince yetim olarak üvey annesi ve ağabeysinin yanında büyüdü.

Seyda medrese eğitimi için önce Suriye’ye gitti. Bir süre Suriye’de okuduktan sonra Türkiye’ye döndü. Norşin Medresesi’nde Şeyh Maşuk’un yanında okudu ve 1950 yılında icazetname aldı. Şeyh Maşuk’tan başka ders aldığı hocalar şunlardır:

1)Molla Hasan Tahvîkî: Mardin’in Derik ilçesinde müftülük yapmış, özellikle sarf ilminde meşhur olmuştur.

2)Molla Resûl: Siirt’in Garzan Bölgesi’ndendir. Seyda nahiv ilmini bu âlimden ders almıştır.

3)Molla Abdussamed: Bu zat da Siirt’in Garzan Bölgesi’ndendir. Seyda bu âlimden sarf ve nahiv dersleri almıştır.

4)Molla Abdullah: Aslen Vanlı olup Diyarbakır’a taşınmıştır. Said Nursi Hazretleri’nin medrese arkadaşıdır. Seyda bu âlimden mantık, vad’, istiare, edebiyat, belagat ve fıkıh usulü ilimlerini okumuştur.

5)Molla Abdulhalim: Amûdê kazasındandır. Seyda bu hocasından fıkıh ve nahiv derslerini almıştır.

6)Şeyh Abdurrezzak: Mardin’in Mazıdağı ilçesine bağlı Helêla Köyü sakinlerindendir. Şeyh Ahmed Haznevî ona hilafetname vermiştir. Seyda ondan nahiv derslerini almıştır.

7)Hafız Haydar Efendi: Seyda bu zattan Kur’an dersleri almıştır.

8)Şeyh Zeynelabidîn: Siirt’in Fursaf Köyü’ndendir. Meşhur Şeyh-i Hazîn’in torunudur. Seyda bu hocasından tecvîd dersleri almıştır.

9)Şeyh Şerafeddîn Fursavî: Tillo’ya yakın Fursav Köyü’ndendir. Seyda ondan kelam dersleri almıştır.

10)Şeyh Ahmed Şorşibî: Şorşib Köyü’ndendir. Seyda bir süre bu âlimin yanında da okumuştur.

Seyda icazetname aldıktan sonra kendisi de müderrislik yapmış ve birçok talebe yetiştirip onlara icazet vermiştir. Tasavvuf hilafetnamesini Şeyh Seyda-yi Cizîrî’den almıştır.

Seyda 1951 yılında Isparta’da Said Nursî Hazretleri ile görüşmüştür. Hayatı boyunca hep müderrislik, imamlık ve vaizlik yapmıştır.  

2013 yılında vefat eden bu büyük âlim için Hacı Bayram Camii`nde Cuma namazı sonrası cenaze namazı kılındı ve namaza ailesinin yanı sıra o zamanki TBMM Başkanı Cemil Çiçek, Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker, Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz, Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez, Saadet Partisi eski başkanlarından Recai Kutan, Saadet Partisi Genel Başkanı Mustafa Kamalak, eski İçişleri Bakanı Abdulkadir Aksu ve çok sayıda vatandaş katıldı.

Cenaze namazını kıldıran o zamanki Diyanet İşleri Başkanı Görmez; ilimle yücelmiş, hep ilimle yüceltmiş yüz yıllık bir ilim çınarının ebediyete gönderildiğini aktardı. İslam dünyasının büyük bir alimini kaybettiğini vurgulayan Görmez, "İslam alemi yüzlerce talebe yetiştirmiş, yüzlerce eser vermiş, çok saygıdeğer bir hocaefendisini kaybetmiştir. Ben de şahsen 11 yaşından itibaren kendisinden çok fazla şey öğrendiğim, ilminden, irfanından hayatım boyunca istifade ettiğim bir hocamı, bir baba dostunu, babamın hocasını kaybetmiş bulunuyoruz." dedi.  Kılınan namazın ardından cenazeye katılan devlet erkanı, Mehmet Emir Er Hoca`nın cenazesine omuz verdi. Tekbir ve salavat eşliğinde cenaze aracına taşınan bu âlim ve mürşit toprağa verilmek üzere memleketi Gaziantep`e götürüldü.

Prof. Kadri YILDIRIM  KÜRT MEDRESELERİ VE ÂLİMLERİ ESERİNDE ALINMIŞTIR.