Aksaray Bir Tutam Aksaray…

Şehirleri gezip dolaşırken dikkatimizi çeken Kapadokya’da “Kapadokyanın Kapısı” bildik, diğer gezginler gibi. “Aksaray” denilince akla İstanbul’un semti gelir. Bilmeniz gereken Aksaray Semti’nin Aksaray’dan İstanbul’a zorunlu göç edenlerce oluşturulmuş olduğudur. Sivas’ta yaşayan nüfusun fazlasının İstanbul’da olması gibi, Aksaray’dan şimdi İstanbul’da 50.000 civarında Aksaray nüfusuna kayıtlı Aksaraylı mevcuttur.

Aksaray’ın tarihteki önemi, Anadolu’nun iç kısmında her yere adeta açılan bir kapı olduğudur. Onun için Evliya Çelebî, bu tanımda bulunur.

Hitit Kaynaklarında “Nenessa-Nenossos” olarak geçtiği varsayılan yerleşim yeri, Kral Kiakki zamanında “Şinuktu” isimlendirmesiyle bilinir. Kapadokya Krallığı’nda “Garsaura” adı, Arkhelais’e dönüşmüştür.

Ihlara Vadisi’nde yapılan kiliselerin ana sebebi, Müslümanların Roma üzerine yaptıkları seferlerden dolayı Hristiyanların yerleşim yeri oluşturduğudur. Günümüzdeki ismini Arkhelais’ten Aksaray’a dönüştüren II: Kılıçaslan’dır. İlim ve irfan merkezi haline gelen Aksaray, bir ara “Şehr-i Süleha-Salihlerin Şehri” olarak da anılmıştır. Selçukluların günümüze gelen eserleri, Osmanlı döneminde korunmuştur.

Bu vasfıyla şehir, digergamlık-iyilik yönüyle seçkin konumdadır. Biz, bu güzellikler şehrini ele alırken Aksaray’ı hem tanıtmaya çalışacak hem de bilinmeyen kimi hususlara değineceğiz; önceki şehirleri anlatırken, tanıtırken izlediğimiz yolun dışında anlatım tarzını kullanarak.

Rivayet olarak anlatılan Selçuklu Sultanının kızının saray dışında bir dervişe âşık oluşu etrafında gelişen “Ah Saray!..” ifadesi, şehrin ismini bu efsaneden aldığını belirtenlere de rastlanır. Kız, saraydan kurtulmak, sevdiğine ulaşmak ister, halinden kimse anlamaz. Gelen Hâzık, gönül işini çözer, Dervişle Sultanın Kızı evlendirilir. “Ah Saray” sitemi, Aksaray’a ad olur.

Şehrin Konya’ya bağlılığı 1920’de il vasfı, Niğde sınırlarına alınmasıyla son bulmuş, 1989 yılında tekrar il olma özelliğine kavuşmuştur.  

Yunus Emre’nin Erzurum’da Şeyhiyle makamının bulunuşu gibi, Aksaray’da bu bereketten nasibini almıştır. Yunus Emre Makamı, Ortaköy-Sarıkaraman’da iken,  Tapduk Emre Makamı merkeze bağlı Tapduk Emre Köyü’ndeki Ekecik Dağı eteğindedir.

Aksaray bir tutam Aksaray…

Darende’de medfûn Somuncu Baba’nın Oğlu Şeyh Hamidî Veli, Ervah Mezarlığı’ndaki açık türbesinde ebediyete gönül dostlarını bekler.  Türbe girişinde “ Ne kahrı düşman elinden, ne lütfu tanıdıktan bil. İşlerini Hak’ka havale et, onları Allah’tan bil” Kitabesi dikkat çekicidir.

Aksaray Ulu Camiî, Karamanoğulları inşasıdır. Yapımı 1402’de başlayan camiî, Karamanoğlu II. Mehmet tarafından yapılmış, oğlu II. İbrahim tarafından bitirilmiştir.

Aksaray’ın Selçuklulara geçişi, 1142 yılındadır. Osmanlı sınırlarına alınışı, 1470’li yılları bulur. Selçuklu ve Osmanlı arasındaki zaman diliminde söz sahibi olanlar, sırasıyla İlhanlı, Danişmendli ve  Karamanoğullardır. Osmanlı Döneminde İstanbul’un demografik yapısını değiştirmek için Aksaraylıların çoğu, İstanbul’a nakledilir. 

“Aksaray’a gidişimiz, Nevşehir üzerinden oldu, Ankara dönüşü… Ihlara Vadisi’ni merak ettik, açıkçası. Yarım saatlik mesafede şehir merkezinden Ihlara’ya yolculuk yaparken, görmediğimiz güzellikleri tarif etmekten uzak tuttuk, kalemimizi. Görmedikçe anlatılamayan doğal güzelliklerin merkezinde, tarihle iç içe olmanın hazzı, insan eliyle yapılan kayadan oyulmuş yapılar manzumesi, insanın yaşamak için mücadelesini vesika olarak tarihe kaydediyor, açıkçası.