Aksaray bir tutam Aksaray…

Tuz Gölü’ne giderken bir darb-ı mesel geldi, aklımıza:”Beni ne kadar seversin?”  Cevabın tuz olduğunu duyan muhattab, kızmıştır, her hâliyle. Yemeği tuzsuz pişiren kadın, kocasına yalvarır, günler sonra. Ucuz olduğu için değeri bilinmeyen tuzun kıymetini ancak, bu şekilde anlamıştır, elmas, mücevher, altın bekleyen kadın. Bu bir hükümdarın kızına sorduğu sorunun cevabı olarak da bilinir: “Tuz kadar.”

Evimizin tuzu-biberi olarak belirtiriz, çocukları. Çocuklar olmasa hayatın manası eksik, tuz olmasa yemeğin tadı tamam olmaz.

Tuz Gölü’ne varınca ayaklar çıplak, eller kara sıvanmış misali… Aksaraylı, gölün Konya’yla anılmasından muzdarib, biraz. Tuz Gölü’nün kendi taraflarına düşen bölümü fazla tanıtılmamış, sanki.

Göle yakın bölümlerde yetiştirilen kavun-karpuz, tuzla tadını kaybetmemiş. Merak bu ya, soruyoruz, çevredekilere:

-Karpuz Diyarbakır’da tatlılığından yenmezken burada tuzluluğundan yenir mi?

Tebessüm yayılıyor, köylümüzün yüzüne:

-Dadı ver de gurban olduğum, lezzetine doygum olmaz!..

Karpuz hediyesi oluyor, yaşlı anamızın. Yol boyunca datlı konuşması geliyor, hatırımıza.

Tuz Gölü’nde sadece tuzun çıkarıldığını düşünmemek gerekir. Ülkemizde kuşlara yurtluk eden gölde flamingolar, başta yer alır. Birçok kuş türünün üreme ve konaklama merkezi olan göl, bu yönüyle farklılık gösterir. Tuzluk alanda yerleşime elverişli olan göl, bu yönüyle kuşların dışardan gelebilecek tehlikelerden korunması için ideal yerdir.

Hasan Dağı’nın zirvesine çıkamadık. Çıkanların deyişiyle göl, bembeyazlığıyla bulut kümelerini andırmaktadır. Gökyüzünde uçuyormuş hissi veren gölü, zirveden seyre bir daha gelişimizde görmek, kısmette olur, belki.

Koçhisar Gölü’nün de bulunduğu Aksaray’da kuraklığın yaz ayında artması, akarsuların önemliliğini artırmaktadır.   

Aksaray bir tutam Aksaray…

Gezdiğimiz, dolaştığımız illerde mutfak tanıtımı olmazsa olmazlardandır. Anadolu’nun dört yanında yemekler malzeme olarak aynı olsa bile, isimleri yöreden yöreye değişkenlik arz eder.

 Soğanlama’yı, Kuskus Pilavı’nı, Tatlılardan Höşmelim-Höşmerim, Katmerin Sarısı-Sarı Katmer, Ev Makarnası-Erişte, Domates Çorbası, Kaysı Dolması, Bamya Çorbası, Çiğleme, Kerek, Saç Böreği akılda kalanlardan bir kaçı.

 Mutfağı belirgin kılan hububata dayalı beslenme kültürüdür. Kuraklığın yoğun oluşu, buğdayın, mısırın, pirincin yemek çeşitlerinde yoğunluğunu gösterir.

 Aksaray bir tutam Aksaray…

 Ülke çapında gezerken Zinciriye Medresesi adıyla Diyarbakır’da ve Mardin’de gördüğüm medreselerin üçüncüsü, Aksaray Zinciriye Medresesi. İnşâ tarihi 1336-1338 olarak yansımış, kaynaklara. Karamanoğlu Yahşi Bey’in emriyle yapılan medresede kimler yetişmiş, ilim ve irfan ile?

Somuncu Baba, Yusuf Hakiki Baba, Ak Şemseddin olmak üzere birçok ilim erbabının müderrislik yaptığı Zinciriye’de, halen geçmişe doğru esintiler taşır, duvarlarına sinmiş ders halkalarıyla. Oturduğunuz yerde sırtınızı, taş duvarlara yaslayın, karşınızda dönemin ünlü simalarını hayal edersiniz. Kuyudan çekilen suyu, maşrabaya dolduran, uzak yoldan gelmiş olanlara ikrâmda kusur etmemek için ayaktaymış gibidir. 

Medreselerin tarihinde işlevleri daima göz kamaştırmıştır. İnsanı hüzne gark eden yönler, günümüze ulaşan bu mekânların aslî vasıflarından ısrarla uzak tutulmalarıdır, adeta.

Zinciriye, hapishane olmuş, cezalandırılanlar için. Bu yetmemiş olacak, terk edilmiş, nisyana bırakılmış. Müze’ye çevrilmiş yıllar sonra. Aksaray’dan toplanan geçmişin mührü eserlere ev sahipliği yapmış, üçüncü yaşantısında.

Kuyusundaki zincir kırılmamışsa bile, unutulmuşluğun sardığı zincirlerden kurtulmuş. Bir tarafta mumyalar, etnografik ve arkeolojik bulgular teşhir edilir, salonlarında. Aksaray’ın eskiden hububatına, zahiresine ev sahipliği eden küpler, göze görünür, bahçesinde, kendisini saklamadan.