Yazıya bir doktor ağabeyimin sözüyle başlamak istiyorum “sağlıktan ve özgürlükten tasarruf yapılamaz”

İnsan haklarıyla sağlık hep iç içe olmuştur.Çünkü en temel insan hakkı yaşam hakkıdır.Yaşam ise sağlığın baş konusudur.Yine insan haklarının temel konularından olan beslenme,barınma,çocuk hakları ve işkence sorunu da sağlık haklarını kapsamaktadır.Hem insan hakları hem sağlık hakları uluslararası sözleşmelerle hükumetlere karşı garanti altına alınmaya çalışılmıştır.İlgili sözleşmeler her iki hakka evrensel boyut kazandırmıştır.Sözleşmeler altına imza koyan tüm devletleri bağlamaktadır.

İkinci Dünya Savaşının kötü sonuçlarıyla yüz yüze kalan uluslararası toplum, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (İHEB, 1948)’ni kabul etti. Ancak, devletler Bildirgenin şartlarını bağlayıcı hukuki hükümler haline getirme çalışmaları yaparken Soğuk Savaş insan haklarını gölgeledi ve iki ayrı kategoride kutuplaşmaya yol açtı. Batı, medeni ve siyasi haklara öncelik verilmesi gerektiğini, çünkü ekonomik ve sosyal hakların sadece birer düşten ibaret olduğunu ileri sürdü. Aksine, Doğu Bloğu gıda, sağlık ve eğitim haklarının öncelikli olduğunu, medeni ve siyasi hakların ise ikinci sırada geldiğini savundu. Sonuç olarak 1966 yılında iki ayrı sözleşme ortaya çıktı: Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ICESCR) ve Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi (ICCPR). O zamandan beri çok sayıda sözleşme, bildirge ve benzeri hukuksal belge kabul edildi. İnsan hakları, işte bu belgeler içinde özetlenmiş durumdadır.

Sağlık hakkı da uluslararası sözleşmelerle garanti altına alınırken bir de uluslararası çatı örgütüne (DSÖ) kavuşmuştur.Sağlık hakkı ilk defa Dünya Sağlık Örgütünce 1946 yılında kabul edildi. Ve sonra 1978’de Alma Ata Bildirgesi’nde, 1998’de Dünya Sağlık Asamblesi’nce kabul edilen Dünya Sağlık Bildirgesi’nde tekrarlandı. Çok sayıda uluslararası ve bölgesel insan hakları belgesinde onaylandı.

Mayıs 2000’de, 145 ülke ortak bir sözleşmeye imza koydu.Sözleşme’yi gözeten Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, sağlık hakkına ilişkin bir Genel Yorum kabul etti. Genel Yorumlar bireysel hakların ve Taraf Devletlerin (imza koyan devletlerin) yükümlülüklerinin doğasını ve içeriklerini açıklarlar. Genel Yorum sağlık hakkının gıda, barınma, çalışma, eğitim, katılım, bilimsel ilerlemelerin ve bunların uygulamalarının faydalarından yararlanma, yaşam, ayrımcılığa uğramama, işkence görmeme, mahremiyet, bilgiye erişim ve örgütlenme, toplanma ve dolaşım hakkı gibi diğer insan haklarının yaşama geçirilmesi ile yakından ilişkili ve onlara bağımlı olduğunu kabul eder.

Sağlıklı nesil yetiştirmek sadece

Sağlık hakkı sağlıklı olma hakkı demek değildir,mümkün olan en yüksek sağlık standartlarına ulaşma hakkı demektir.Özgür düşünen bir insan olmak için de bilgiye ulaşma hakkına sahip olmak gerekir.Bilgiye ulaşmak önemli,bilgiyi paylaşmadığın,yaymadığın sürece o bilginin bir anlamı olamaz.Öyleyse; sağlıklı bir birey olabilmek için hem sağlık standartlarına hem de bilgiye ulaşma ve yayma haklarına sahip olmamız gerekmektedir.

Ciddi bir bulaşıcı hastalık— örneğin coronavirusi(COVİD-19), Ebola ateşi ya da tedavi edilmemiş tüberküloz — nedeniyle karantina ya da tecrit uygularken dolaşım hakkına müdahale edilmesi bu kısıtlamalara bir örnek olarak verilebilir

Özgürlükler önemli ama,sağlık ve yaşam hakkının öne çıktığı zamanlarında kisatlanabilir

Görüldüğü gibi insan ve sağlık haklarının korunması ve geliştirilmesi ülkelerin demokrasi ve özgürlük notunu belirlerken,uygarlık düzeyini de göstermiş olur.

Evet,doktor ağabeyimizin aynı sözüyle bitireyim.”sağlıktan ve özgürlükten tasarruf yapılamaz”.