Teknoloji ve iletişim alanında yaşanan gelişmelerle Dünyanın neredeyse Global bir köye dönüştüğü zaman diliminde yaşıyoruz. Bilginin ve tarihin önemli adedildiği bir zaman dilimi.

Tarih bilimi diğer bilimler gibi bir bütündür. Arkeolojik kazılarda bulunan bulguları nasıl ki bir bütün olarak ele almak zorunda isek, tarih bilimini de bir bütün olarak ele almak değerlendirmek zorundayız.

Aslında; tarihin bazı dönemlerini yok saymak veya görmezlikten gelme küresel anlamda tüm dünyanın sorunudur. ABD veya Sovyetlerin kendi ülkelerinde 1700-1800 lerde yaşanmış tarih dilimini yok saymaları veya tam tersi bir algı ile yansıtmaları bilime belki en büyük ihanettir.  Sınırların ve duvarların ortadan kaldırılmaya çalışıldığı bir dünyada bilimsel verilerin gerçekliğini yok saymak sosyal ve toplumsal geleceği doğru düşünüp karar verme yetisinden mahrum bırakır.

Buna konuyu ele alırken amacım asla tarihten gelen sorun ve hastalıkları depreştirmek veya tarihi belirsizlikleri daha da bir kronikleştirmek değildir. Dinsel anlamda nasıl ki tarih boyunca haç ve hilalin çocukları yanyana durabilmişse, kültürel anlamda da tüm insanların renk, dil, din, millet ayrımı olmadan geleceğin dünyasında yanyana durabilmelerinin mutlu ve zengin bir gelecek adına mümkün olduğuna inanmamdır.

Kaldığımız yerden devam edelim;

Mervaniler(990-1085)

Mervânîler  Ebû Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Bâz tarafından Meyyafarikin'de (Silvan) kurulmuştur.

10 ve 11. asırda Diyarbakır’da hüküm süren Mervânîler kurucusu Ebû Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Bâz, onuncu asrın ortasından îtibâren Doğu Anadolu’da fetihlere girişti. İlk önce Erciş’i ve çevresindeki şehirleri aldı. Bâz, nüfuzunu kuvvetlendirerek, Büveyhîlerin hakimiyetindeki Diyarbakır, Silvan ve Nusaybin’i ele geçirdi. Büveyhî  nüfuzunun azalmasından istifâde ederek, 984 senesinde Şiî-Büveyhî  sultânı Samsamüddevle Merzubanî’yi mağlûb edip Musul’u ele geçirdi. Bağdâd’ı almak istediyse de başaramadı ve Musul’u boşaltmak zorunda kaldı. 991 senesinde tekrar Musul’u ele geçirmek için harekete geçen Bâz, şehrin hâkimi olan Hamdânîler karşısında mağlûb oldu ve bu muharebede öldü. Bunun üzerine tahta çıkan Hasen bin Mervân, Hamdânîler ile mücâdeleye devam ederek onları iki defa mağlûb etti. Hasen bin Mervân, 997 senesinde Diyarbakır’da öldürülünce, yerine kardeşi Mumehhüdüddevle Sa’îd bin Mervân geçti. Sa’îd ile Ebû Nasr bin Mervân arasında mücâdele başladı. Ebû Nasr, 1011 senesinde Sa’îd’i zehirleterek ortadan kaldırdı ve Mervânî tahtına geçti.

1011’de hükümdar olan Ebû Nasr, elli seneden fazla hüküm sürdü. Mervânîlerin bölgedeki hâkimiyetini kuvvetlendirip refahını yükseltti. Abbasî halifeliğinin hâkimiyetini tanıdı. Devrin kuvvetli komşu devletlerinden Bizanslılar ve Fâtımîlere karşı ülkesini korumak için siyasi ilişkilerini barışçıl bir seviyede tuttu. Ebû Nasr bin Mervân devrinde Diyarbakır, Silvan ve çevresindeki şehirlerin hayât seviyesi yükseldi. Kültür ve san’at eserleri meydana getirildi, İbn-i Mervân’ın elli senelik saltanatı sırasında hâkim olduğu topraklarda bir sulh ve asayiş devri yaşandı. Âlimler ve şâirler himaye gördüler. Mervânîlerin hâkim olduğu bölgede Şafiî mezhebi yayıldı. Ebû Nasr bin Mervân’ın ölümünden sonra ülke toprakları Nasır ve Sa’îd adlı oğulları arasında bölüşüldü. Böylece Mervânîlerin gücü zayıflamaya başladı. 1085 senesinde Selçuklu ordusu şiddetli bir çarpışmadan sonra bölgeyi ele geçirdi. Son Mervânî hükümdarı Mensur, 1096 senesinde ölünceye kadar Cezîret-i İbni Ömer’de (Cizre) yaşadı.

MAHABAD KÜRT CUMHURİYETİ

Kürtlerin Yakın zamanda Kurduğu Kısa Ama Modern bir Cumhuriyettir.

Mahabad Cumhuriyeti (Kürtçe: Komarî Mehabad veya  Komara Kurdistana Mehabadê, Farsça: Jomhuri-e Mahābād) Ocak 1946 Qazî Mihemmed(Kadı Muhammed) tarafından Mahabad başkentli kurulmuş Kürt Devletidir.

Devletin sınırları Senendec, Uşnu, Miyandoab, Serdest, Bane, Sagiz şehirleri olmak üzere uzun bir coğrafyaya yayılmaktadır.

Qazî Mihemmed(Kadı Muhammed) 22 Ocak 1946'da Mahabad'da Çarçıra Meydanın'nda Mehabad Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan etti.

Aynı Gün Kürdistan Millet Meclisi(KMM) Kürtçe dilini devletin resmi dili olarak kabul etti, aynı zamanda "Ey Raqib" ;Kürdistan Marşı ve bayrağı seçildi, bayrağın şekli de böyle idi: üstte kıırmızı, ortada beyaz, altta yeşil, onların üstünde de yirmibir köşeli, sarı bir güneş vardı.

Cumhuriyet ilan edildikten kısa bir süre sonra anayasa ve hükümet çalışmaları tamamlanarak 11 5ubat 1946'da 30 üyeli ulusal parlamento'nun ilk toplantısında Qazî Muhammed Cumhurbaşkanı seçilir. On üç üyelİ Bakanlar Kurulu oluşturulur: Başbakan ve Bakanlar Kurulu Başkanı, Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Savaş Bakanı, Eğitim, Sağlık Bakanı, Dış işleri Bakanı, Ulaştırma Bakanı, Ekonomi Bakanı, Tarım Bakanı, Ticaret Bakanı, İç işleri Bakanı, Adalet Bakanı, Çalışma Bakanı, Haberleşme Bakanı gibi bakanlıklar oluşturulmuştur.

Genelkurmay Başkanlığına Mele Mustafa Barzani(Mesut Barzani'nin Babası) seçilir.

Qazî Mihemmed'in Parlemontuda yaptığı konuşma;

"Allah'ın büyüklüğü, Kuran-ı Kerim'in kutsallığı, ülkem ve bayrağım üzerine ant içiyorum ki, kanımın son damlasına ve son nefesime kadar, canımla ve malımla, özgürlük yolunda bayrağımızın göklerde dalgalanması için çalışacağıma söz veriyorum."

Yapılan Yenilikler:

Mahabad Cumhuriyeti kısa ömürlü olmasına karşın Modern Devlet esasına dayanarak birçok yenilik ve hizmetler gerçekleştirilmiştir. İşte onlardan Bazıları;

Mahabad Cumhuriyeti kısa ömürlü olmasına karşın Modern Devlet esasına dayanarak birçok yenilik ve hizmetler gerçekleştirilmiştir. İşte onlardan Bazıları;

10 Ocak 1946′da yayın hayatına başlamış olan Kurdistan dergisinin yayına devamına veKurdistan adlı resmî bir gazetenin çıkarılmasına karar verildi. Kürdistan Milli Meclisi, aldığı kararlar ile eğitim alanında iyileştirme kararı aldı ve genel ve zorunlu ilk öğretimi tesis eden yasalar çıkardı. Fakir ailelerin çocuklarına para yardımı, giyecek ve ders kitapları verildi. Kültürel çalışmaların önemini vurgulayan meclis, ilk olarak iki Kürt şairin, Hejar ile Hêmen’in şiir kitaplarını devlet matbaasında bastırdı. Kısa bir süre içerisinde Kürt okulları kuruldu ve Kürtçe eğitime başlandı. Hawar ve Hilale adıyla iki yeni dergi yayınlandı.10 Mart’ta ise Sovyetlerin göndermiş olduğu bir verici istasyonu ile Mehabad Radyosu yayın yapmaya başladı.

Mahabad Cumuriyet'in Yıkılışı

17 Aralık'ta İran Şah yönetimi orduyu Kürt kentlerine göndererek işgal etti ve Mahabad Cumhuriyeti'ne son verdi. Kürt liderler gözaltına alındı ve 31 Mart 1947 tarihinde Cumhurbaşkanı Qazi Muhammed, Başbakan Hacı Baba Şeyh ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı, Qazi Muhammed'in kardeşi Sadri Qazi, amcasının oğlu Seyfi Qazi Çarçıra Meydanı'nda gizlice asılması ile Dünya ve kürt tarihinde bir sayfa daha kapanmış oldu.

Kaynakça:

Olga Jîgalîna; ‘Rapora Baron Bode ya der barê Kürdistana Rojhilat de’, Wer:Sînan Çelîk, Zend, H:12, 2010.

Ahmet Yasin Tomakin; “Ortaçağ İslâm Dünyasında Süryani Tarih Yazıcılığı”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Bekir Biçer; “Kürt Tarihinin Kaynakları ve Kürdoloji Çalışmaları”, Çizgi Kitapevi, 1. Basım:2017.

Berhem, 1993, Çev: Bilal Görgü

D. Kaya; “Onbinlerin Kardukhıa’dan Geçişi”, Kürt Tarihi Dergisi.

Chatty, D. (2010). Displacement and Dispossession in the Modern Middle East, Cambridge

University Press.

Çakmak, H. (2012). Avrupa Birliği’nin Etnik Yapısı, Ankara

Çetinsaya, G. & Özhan, T. (2009). İşgalin 6. Yılında Irak, Ankara

Entessar, N. (2010). Kurdish Palitics in the Middle East, Lexington Books.

Esman, M. J. & Rabinovich, I. (2004). (Derleyenler), Ortadoğu’da Etnisite, Çoğulculuk ve Devlet, Çev. Zafer Avşar, İstanbul: Avesta Yayınları.

Göktürk, H. (1979). Kürtlerin Soy Kütüğü ve Boy Tarihi, İstanbul: Türk Dünyası Yayınları.

Göl, A. (2013). Ethnic Radicalisation: Kurdish Identity as Extremism in the Hegemonic Discourses of Turkey, George Joffe (Ed.), in Islamist Radicalisation in Europe and the Middle East,

I. B. Tauris & Co. Ltd..

Halliday, F. (1998). İslam ve Çatışma Miti, Çev. Umut Özkırımlı-Gülberk Koç, İstanbul: Sarmal

Yayınevi.

Hinchcliffe, P. & Miltondwvards, B. (2008). Conflicts in the Middle East Since 1945, Routledge.

Horowitz, D. L. (1985). Ethnic Groups in Conflict, London: University of California Press,

Kamrava, M. (2011). The Modern Middle East: A Political History since the First World War,

University of California Press,.

Kaya, K. (2005). Hindistan’da Diller, İmge Kitabevi, İstanbul.

Kutschera, C. (1979). Le Mouvement National Kurde, Flammarion.

Landis, D. & Albert, R. D. (2012). Handbook of Ethnic Conflict: International Perspectives,

Springer.

Lewis, B. (t.y.) Ortadoğu, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul: Yeni Yüzyıl Kitaplığı.

Ephrem-Isa YOUSIF; “Süryani Vakanüvisler”, Çev: Mustafa Aslan, Doz Yayınları, 1. Baskı: 2009.

Ferset Merî; “İslâm Öncesi Kürt Tarihi Kaynakları ve Kürtlerin En Eski Tarihi”, Çev: Mehmet Akbaş, “Kürtler” kitabı içinde, Nida Yayınları, 1. Baskı:2015.

Garnik Asatrian; “Prolegomena to the Study of the Kurds”, Iran and the Caucasus, V:13, 2009, pp:19-20.

kurdlerintarihi.blogspot.com.tr/2013/07/kurd-tarih.html?m=1, ET:19/05/2018.

Edip Çağmar; “Tâcu’l- ‘Arûs’ta Kürtler”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Cild:9, Sayı:18/2, 2017.

Mehmet Şahin; “Berhemên Der Barê Kurd û Kurdistanê de”, Zend, 2011.

Mesûd Serfiraz & Serhad Bozkurt; ‘Coğrafya-yı Osmânî’de Kürtler ve Kürdistan’, Dipnot, Sayı:19-20, 2014.

Mustafa Alpaslan; “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Kürtler”, T.C. Mardin Artuklu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.

Serdar Gündoğdu; “Ebu Dülef’in İran Seyahatnamesinin Tercümesi”, T.C. Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2013.

Serdar Sakin & Cengiz Kartın; “İngiliz Seyyahlar Maunsel, Harris ve Sykse’in Gözlemlerinde İran, Irak ve Türkiye”, Tarihin Peşinde.

Sezen Bilir-Alişar Akpınar; ‘Kürdistan Eyaletinin Kuruluşu’, Kürt Tarihi Dergisi, Sayı:3, 2012.

Süleyman Şanlı; “Klasik Ortaçağ Kaynaklarında Kürtler”, Kürt Tarihi 2014.

Şefaattin Deniz; “Zend Tarihi’nin Temel Kaynakları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Şubat 2016.

Turatbeg Mantayev; ‘Bir Tarih Kaynağı Olarak Muravyev ve Velihanov’un Eserleri’, T.C Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YLT, İzmir-2010.