Kişiler ve topluluklar haklı, haksız, suçlu, mağdur, güçlü, zayıf gibi özneleri tanımlama eylemleri sırasında “ben, biz” ve “öteki, ötekiler” ile ilgili yapıları kurmakta ve sahip oldukları duygu ve fikirleri aktarmak için kendi anlatım tekniklerini geliştirmektedir. Çeşitli sanatsal faaliyetler ise bu anlatım tekniklerinin üretildiği en önemli mecraları sunmaktadır. Bu tür faaliyetler içinde en yoğun  ve etkili kullanılan dallardan biride müziktir.

Sesin biçim ve devinim kazanmış sanatsal bir formla dinleyende duygulara yönelik etkileşim yapması diye tanımlanabilecek müziğin, kuşkusuz ki tek bir tanımını yapmak çok zordur.  Çünkü müzik, toplumların sosyolojik, kültürel, politik, psikolojik, ekonomik vb. yapılarıyla, evreleriyle ve kimlikleriyle de ilişkilidir. Kürt müziği, genellikle ortak bir biçim içinde yaratılıp üretildiği zamandan bugüne kadar yaşayan, bulunduğu yöre ve çevrelerde icra edilen; çoğunlukla anonim bir müziktir. Bu geleneksel müzik, yerel kültürlerin izlerini taşır ve 20. yüzyıldan önceki yaratıcılarının adları çoğunlukla gün yüzüne çıkarılmış değildir.

Kürt müziğini, Kürt edebiyatı tarihi gibi sosyal sürecin ve reel yaşamın farklı eğilimlere ve dönemlere ait üretken politik bir yansıması  olarak tarif etmeliyiz. Ama aynı şekilde denilebilinir ki, siyasal bilincin katmanları içinde en çok da Kürt müziği yaşamın gerçekliği pratiği dâhilinde müşterek bir belleği yansıtmaktadır.

Kürt müziği bir yandan bütün tonlarıyla, yaşadığı tecrübe hazneleriyle hüznü ve melankoliyi yüksek derecede yaşayan ama aynı şekilde politik trajedinin diliyle de bu atmosferi yaşatan, diğer yandan bizi duygu yoğunlaşmasına taşıyan siyasal hafıza alanıdır.

Bu bakımdan Kürt müziği, sosyal ve politik hayatta yaşanılanlara dair rol ve ilişkilerini sergiledikleri en temel sosyal etkileşim biçimi olarak görev yapmaktadır. Bir yandan maruz kalınan yaşanmışlıkların anlatımını güçlendirmek ve onu kınamak, diğer yandan da bıraktığı olumsuz etkiyi geri püskürtmek için gereken direnişi ve doğaya karşı mücadeleyi meşrulaştırmada etkin şekilde görev alabilmektedir.

Kürt müziği sözlü geleneğin beşiği olduğu gibi bu beşik Kürt dilinin ve edebiyatının arşividir. bu arşivin en önemli ayaklarından biri yaşanmış tarihi belleğin kurcalandığı Dengbêjlik kurumudur. Keza Dengbêjler tarihi bir ulusun sadece sözlü tarihini aktaran bir misyondan çok, o ulusun tarihinin  giriftli kulvarlarını deşen bir hafızanın direniş mekânıdır, kavrayışıdır. Dengbêjler ve Dengbêjlik Kürt sosyal ve siyasal bilincin dağınık hafızasını ele verir. bu hafıza yaralı ve hüzünlüdür.

Ortadoğu coğrafyasında sömürgecilik sonrası çalışmaların kendini görünür kıldığı zamanlardan bugüne, tüm dünyada sanatsal uygulamalarda farklı yaklaşımları, ilişkiselliği ve yeni bir estetiğin görünür olmasını sağlamıştır. doğaya ve yaşama karşı Direniş ya da Kürt kültürü öznelliğinin kaçınılmaz ayrılık ve hüzün alanında oluşan müzik sanat çalışmalarının, bir toplumun hafızası bağlamında, tüm Mezapotamya da  karşı-modernite okumasına yöneldiğini, bunun ise sanat alanında estetiği işaret ettiğini söyleyebiliriz.

Sevdalardan ayrılıklara, savaşlardan barışlara, günlük hayatta yapılan işlerden doğal  yaşam ile kurulan bağlara, aşiretler arası ilişkilerden kahramanlıklara, av törenlerinden iyi/kötü mîrlere, dini ritüellerden düğünlere, töresel vaka’lardan didaktik öğelere, ninnilerden çocuk tekerlemelerine, ağıtlardan masallara, göçlerden atasözlerine, halk hikâyelerinden destanlara kadar kimi anonim, kimi söyleyeni belli birçok sözlü kültür zenginliği dengbêjler, çîrokbêjler ve stranbêjler tarafından kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.

Söz ve kelâmın ustaları olarak da tanımlanabilecek bazı Kürt dengbêjleri şunlardır; Evdalê Zeynikê, Baqi Xido, Miradê Kine, Zahiro, Bekirê Îdirî, M. Arif Cizrawî, Zulkufê Qado, Emînê Hemdûnî, Birahîmê Newrozî, Salihî Qûbînî, Mehmûd Qızıl, Şakiro, Şeroyê Biro, Resoyê Gobala, Karabetê Xaco, Feyzoyê Riza, Mahmud Baran, Egidê Tecîr, Neçoyê Cemal, Mecidê Silêman, Susika Simo, Zadina Şekir, Belgia Qadir, Hesen Zîrek, Kawis Axa, Eyaz Zaxoyî, Salih Amedî, Meryem Xan, Ayşe Şan, Fatma İsa, Keremê Kor, Reso, Hesen Cizrawî, Cemîlê Horo, Fadilê Kufrawî, Abo, İsa Berwarî, Gülbahara Koçanisî, Taybet, Mahmudê Xiyalê, Seyadê Şame, Evdî, Evdilayê Kazo, Keremo, Sidiko, Teshîn Teha, Sayder, Dewrêş Baba. Bu listeye Ekremo, Nuro, Sidikê Qarlıova, Fadil, Elmaz Mihemed, Mihemed Şexo, Aziz Sharok, Xana Zazê, Seid Usiv, Şıx Silo, Zahiro, Tahsinê Pasûrî, Îsmaîlê Sêlimi, Salihê Qubîdê, Raziye Kızıl,  Teyiboyê Siertî gibi dengbêleri eklemek mümkün.

Tarih boyunca Şiddet, savaş, ayrılık, kavuşamama ve hüznün karşısında yaşamın ve toplumsal var olmanın dili haline gelmiş Kürt müziği.(DEVAM EDECEK)