HASAN PAŞA HANI

Hasan Paşa Hanı, Ulu Camii doğusunda, Ulu Camii’e karşı olan alanda inşa edilmiştir. Hanların ibadethanelerin etrafında şekillenmesi esasına uygun tarzda inşa edilmesi, kalabalık mekanlarda ticaretin yaygın olması, güvenliğin bulunması gibi etkenler, Hanın inşâ sebebidir, bu alanda.

“İki katlı olarak düzenlenmiş olan yapı, bir avlu etrafında revaklar ve revakların gerisinde sırlanmış mekânlardan oluşmaktadır. Yapıya güney, doğu ve batı cephelerinde yer alan açıklıklardan giriş sağlanmaktadır. Ancak esas giriş kapısı olarak üzerinde kitabesi de olan batı cephesindeki açıklık olarak kullanılmaktadır. Diğer cephelerde yer alan girişler, hana bitişik olan kapalı çarşıya (Kuyumcular Çarşısı) açılmaktadır.

Batı cephesindeki ana giriş kapısı, basık kemerli olarak düzenlenmiştir. Giriş Kapısından sonra üzeri beşik tonozla örtülü bir bölümden avluya geçilmektedir. Girişin solundaki ve karşısındaki merdivenler üst kata geçişi sağlamaktadır. Avlunun ortasında, altı sütun üzerine oturtulmuş üst kısmı kubbe ile örülü şadırvan yer almaktadır.

Hanın alt katı üzeri beşik tonozlarla örtülü odalardan oluşmaktadır. Bu odalar sivri kemerli revaklarla avluya açılmaktadır. Yapının üst katı da revaklı olarak düzenlenmiştir.

Revakların gerisinde odalar mevcuttur. Üst katta göze çarpan en önemli özelliklerden birisi; avluya doğru taşan konsolların yer almasıdır. Yapının genelinde siyah-beyaz bazalt taşı kullanılmıştır. Osmanlı Dönemi şehir hanları mimarisinde görülen hayvan barınma bölümü olan ahırla, gelen yolcuların konakladıkları yerler, Hasan Paşa Hanı’nda da ayrılmaktadır. Yapının altındaki ahır bölümüne avludan bir rampa ile inilir. Birinci kattaki odalar, konaklamaya ayrılırken, zemin kat mekânları ticaretle işlevlendirilmiştir.

Deliller Hanı’ndan sonra aradan geçen süre içinde Osmanlı Mimarisinin ulaştığı düzeyi bütün açıklığıyla yansıtan bu yapı, aynı zamanda han mimarisi içinde önemli bir örnektir.” (14)

“1572-1575 Yılları arasında dönemin Dönemin Valisi Sokulluoğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından yapımına başlanılmıştır. Ancak bu süreç içerisinde Vali Hasan Paşa başka bir göreve atandığından hanın tamamlanması dönemin valisi Osman Paşa döneminde olmuştur. Yapının doğusu, güneyi ve giirş kapısının üzerinde hanın ne zaman ve kimler tarafından yaptırıldığına ilişkin bilgiler veren kitabeler vardır.

1612 yılında Diyarbakır’a gelen ve şehri gezen Polonyalı Simeon, seyahatnamesinde handa ’Çok sayıda oda ve 500 beygiri barındırabilen yer altında iki büyük ahırın var olduğundan’ bahsetmiştir.