Şehrin tarihinde yaşanan bu med-cezir hali, insansız kalan şehri tanınmaz hale getirmiştir.

1402 Moğol İstilası, 1502 Safevî İstilası, 1828 Rus istilası ve 130.000 nüfustan 15.000 nüfusa düşen şehrin gördüğü 1877-1878 Rus saldırıları ile 1916’da tekrarlanan Sarıkamış’taki unutulmayan yıkılış, şehrin kronoloji tarihinde acılı dönemleri işaret eder.

1924 içinde olan depremler, Horasan’ı ve Pasin’i adeta haritadan siler. Acılarını dindirmesini bilen Erzurum, yaralarını sarar, eski günlerine dönmeye çalışır, son yüzyılda. 

Erzurum… Bir Tutam Erzurum… 

Tarihî seyir içinde şu isimlerle adlandırılır, şehir: Karintas, Karin, Karana, Karnak, Theodosiopolis, Anastasıus, Kalikala, Kara Arz, Karaz, Ard-ı Rûm, Erzen-i Rûm, Erzürüm ve günümüzde yerleşen biçimiyle Erzurum.

Erzurum’u dolaşmak isterseniz, kaleden başlamak gerekir, aslında. Tepsi Minare’yle Kale Camii tarihten gelen canlılığını korur.

Tepsi Minare, şehrin adeta sembolüdür. Küçük olmasına rağmen Kale Camii, Mescid olarak anılmaz. 

Dört Kümbetten biri Emir Saltuk’a aittir. Diğer üç kümbet, farklı zaman dilimlerinde yapılmıştır, ev sahipliği yaptığı ebediyete kadar kalanlarına.

İç Kale’den güneye uzandığınızda Çifte Minareli Medrese, ihtişamıyla dikkatleri toplar, üzerinde. Taç Kapısı, yedi yüzyılı aşkın zaman içinde adeta çift minare muhafazasındadır.

Medrese Padişah Hatun tarafından yapılmıştır. Değişik figürlerle kabartmaların İslam öncesi inançların etkisiyle yapıldığı açıktır. Bunu hem Çifte Minareli Medrese’de görmek mümkün hem Yakutiye Medrese’de.

Yakutiye’nin adeta tek farkı çift değil tek minareye sahip olmasıdır. Taç Kapı’daki ihtişam, aynı çizgidedir, Çift Minareli Medreseyle.

Kimi Şamanist figürlere de rastlanan bu iki ihtişamlı yapıda farklı inançların etkisi söz konusudur.

 Medreselerden Ahmediye Medresesi, Erzincankapı’da yer alır. Murat Camii komşuluğu Kadıoğlu Medresesi’ne uzanır.  

Erzurum… Bir Tutam Erzurum… 

İpek Yolu üzerinde olan şehrin en önemli bilinen hanı, “Taş Han” olarak isimlendirilen Rüstem Paşa Hanı’dır. Bu han, iki katlı biçimiyle göz doldurur, Erzurum’da.  

Lala Paşa Camii, Lala Mustafa Paşa’nın Beylerbeyliği’nde Sinan eseri olarak inş’â edildiği söylemine sahiplik eder.  

Erzurum… Bir Tutam Erzurum… 

Biz, Erzurum’u anlatırken hata yapmış olabiliriz. Seyyahlığın kısa sürmesinin sebebi, fazla kalmamış olmamızdandır. Her güzelliğinden bir parça, tutam alarak dile getirmek istedik, Erzurum’u.  

Kehribara karşı "Oltu tespihi…" Döner’in yerine "cağ kebabı…" Baklava’ya alternatif Taş kadayıfı…

 Musıkîsinde, şiirinde kadere rızada tam teslimiyet… Erzurum… Bir tutam Erzurum… Serhatın kadim şehri… Dadaşlığın merkezi, Erzen-i Rûm… 

Üçüncü ziyaretimizde görüşmek üzere esen kal, sıcakkanlı-misafirperver insanlarınla soğuk mevsiminde kıtlama çayın nefasetinde, ısıt içimizi.   

Erzurum… Bir Tutam Erzurum… 

Bir sonraki Memleket Yazıları'nda farklı bir şehri ele almaya çalışacağız.