Hukuk ve ahlak, toplumsal hayatın varlığı ve devamı açısından çok önemli iki değer alanıdır. Ahlakın temel amacı, mutlak iyi ve doğruyu gerçekleştirmek, hukukun amacı ise toplumsal adaleti tesis etmektir. Hem hukuk hem ahlak toplumsal düzeni sağlamaya yönelik olarak “normatif” bir özelliğe sahiptir. Toplumsal düzenin sağlanmasında ahlakın hukuka katkısı son derece önemlidir.

Tek tek kişilerin vicdanları ahlakın bireysel yönünü ifade ederken, bireylerin bir araya gelmesiyle de toplumsal ahlaktan söz edilir. Ahlak, hukukun makul kurallarına göre hareket etmeyi talep ederken, hukuk kurallarının da çoğunun temelinde topluma ve insanlığa mal olmuş ahlaki anlayışlar yatmaktadır. Dolayısıyla hukuk ve ahlak birbirini tamamlayan, insan için önemli iki değer alanıdır

İslam hukuku, İslam ahlak anlayışı üzerine bina edilmiştir. Bu sebeple hukuk ve ahlak ilkeleri birbirini destekler niteliktedir. Bu, İslam hukukunun belki de en önemli özelliklerindendir. Kur’an-ı Kerim’e nüzulü açısından bakıldığında Mekke döneminde inen ayetlerin daha çok iman ve ahlak üzerinde durduğu görülür. Muamelât ile ilgili ayetler ise Medine döneminde inmiştir. Böylece İslam toplumu Allah’ın emir ve yasakları, Hz. Peygamber’in örnek şahsiyeti ile ahlaki bir eğitimden geçmiş, vicdani ve uhrevi müeyyideler ile bu durumun gerçekleşmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Hukuk kuralları ise ahlaki zafiyetlerin önlenmesi açısından birer ahlak denetimcisi işlevi görmüştür. Diğer bir deyişle Kur’an’daki somut hukuku kuralları, hukukun temel ilkelerini oluşturan ahlaktan sonra gelmiş ve ahlak alt yapısına dayalı bir hukuk oluşturulmuştur.

İnsan ilişkilerindeki en önemli ahlaki zaaflardan birisi yalandır. Yalancı şahitlikten yalan beyana ve iftiraya kadar pek çok husus, hukuku da yakından ilgilendirmektedir. Bu anlamda

 Ahmed Yesevi, Hz. Peygamber’in hadisini hatırlatarak yalanın sebep olduğu tüm sorunlara karşı, uhrevi bir ödülü de beraberinde getiren dürüstlüğü çare olarak sunmaktadır.

“Yalancılar ümmetimden değil” dedi Muhammed

Yalancılar güruhuna ümmet demez Muhammed

Doğru giden kulunu, Hakk’ın arayıp yolunu,

Doğru yürüyen kulunu ümmet bilecek Muhammed

Her kim “ümmeti(yi)m” dese, Rasul (ün) işini bırakmasa

Şefaat günü olsa, mahrum bırakmaz Muhammed

Ahmed Yesevi, adaletsiz bir toplumda, halk arasında sevginin oluşmayacağını, hayâ ve imanın yok olacağını, hatta Müslümanın Müslümanı öldürmeye kadar varacağı bu ortamda, haksız ve batıl işlerin de artacağını belirterek bu durumu kıyametin yaklaşması olarak ifade eder.

Hukukun asıl amacı,  adaletin gerçekleşmesidir. Adalet ise ancak insanlara eşit hak ve hürriyetlerin tanınması ile mümkündür. Hukuki muamele alanında adaletin gerçekleşebilmesi, “insan hakları” öğretisi ile yakından alakalıdır. Bir hukuk devletinin ilk görevi; bireylerinin sahip olduğu insanlık değerini tanımak ve güvence altına almaktır.

İslam toplumu iman ve ahlakın devamlı surette vurgulandığı ayetlerle eğitilmiş ve on yıllık bir Mekke sürecinin ardından hukuki düzenlemelerin başladığı Medine dönemine geçilmiştir. Yani hukuk, iman ve ahlak temeli üzerine oturtulmuştur.

Toplumsal adaleti sağlamayı gaye edinmiş hukuk, somut ve objektif normlara dayanmak zorundadır. Fakat hangi düzenleme yapılırsa yapılsın bireylerinin vicdani ve ahlaki sorumluluğa ulaşamadığı toplumlarda hukukun tam olarak sağlıklı bir biçimde işletilmesi mümkün olmaz. İslam dini hukuk alanında evrensel kıstaslar koymuş, insanın ahlaki açıdan yücelmesini en önemli gaye edinmiştir.

Sonuçta adalet, dünyayı daha mükemmel bir hale getirmeyi amaçlar. Bunun belli bir teorisi ya da ideolojisi de olamaz. Çünkü adalet, şemsiye, kuşatıcı bir kavramdır. Bunun aksinin yani adaletsizliğin ve zulmün dünyayı ne hale getirdiği ortadadır. O halde bugün yapmamız gereken şey, kaybettiğimiz manevi yönleri yeniden keşfederek, yüzümüzü hayata çevirmek, kuramlardan, üst anlatılardan çok, ahlaki yaşantılarımıza bakmaktır. Böylece doğruluk, dürüstlük, bilgelik, adalet gibi ahlaki değerlerin varlığını görmek hiç de zor olmayacaktır.