İnsanın kendisinin fevkinde olanlarla sohbeti, onların nasihatlerini dinlemektir. Bu konuda Süfyan-i Sevr’i; Üç şey insanın gönlünü açar, üzüntü ve kederi giderir, bu üç şey:

a-Sözlerin en güzeli zikrullah

b-Hikmet erbabının sohbeti

c-Allah(cc) dostu ile birlikteliktir.

İnsanın akranları ile sohbeti, fikir alışverişi ve karşılıklı sohbet ve nasihattir. Meşvere eden pişman olmaz.

İnsanın kendisinden küçüklere sohbeti, onlara nasihattir. Nitekim Peygamberimiz(sav) “Din nasihattir, samimiyettir” buyurmaktadır.

Her insanın hayatı kendisi için bir tahsil sürecidir. Ancak tahsil terbiye ile güzeldir. Bu süreçte insan, bilgi, beceri ve tecrübe kazanır. Bilgiyi şerefli kılan olgu edeptir. Onun için edep ilimden önce gelir. Bu husus mısralara şöyle yansıtır; Ehli irfan arasında aradım, kıldım talep / Her hüner makbul imiş illâ edep illâ edep. (Lâ Edrî) Atalarımız “Edep Yâ Hû” demiş. Esasen insan öğrendiklerini hazmedebiliyorsa, öğrendiklerinden faydalanabiliyorsa, beraberinde edebide öğrenir. Nitekim Ebu Hanife (r.a) “İlim ezberlenen şeyler değil, kendisinden faydalanılan şeylerdir” buyurmaktadır. İlim insana acziyetini bildiriyorsa, kendini bildiriyorsa faydalıdır, değilse hamallıktır, yorgunluktur. Nitekim eskiden incilin levhaları merkep sırtında taşınırmış. Bu taşıma işinde merkebin hissettiği şey sırtında taşıdığı ağırlık, dolayısıyla yorgunluktan başkası değildir. Bunun gibi edebi olmayan bilgi hamalları da nakilcidir, derinlikleri yoktur, kazançları yorgunluklarıdır. Bunlar muteber kişilikten yoksun şahsiyetlerdir. İlmin haysiyetine uygun davranamazlar.

Konuşmanın, söz söylemenin adabı olduğu gibi afatı da vardır. Mümine yaraşan konuşmanın adabını bilip riayet etmektir. Afatlarını öğrenip dilini korumaktır. Şimdi dilin afatları ve bu afatların zararları nerlerdir? Açıklamaya çalışalım.

MÂLÂYÂNİ

Kişinin dini veya dünyevi hayatı bakımından fayda sağlamayan, gereksiz söz ve davranışları ifade eden bir tabirdir. Boş konuşmaktır. Zaman israfıdır. Tasavvuf da masiva mesabesindedir. Zamanın kıymetini bilmemektir. Mümine yaraşan kıymetli zamanını Allah’ın azameti ve yarattıkları üzerinde düşünmek Allah’ı zikirle meşgul olmaktır. Nitekim Ayeti kerime de yüce Allah (c.c): “Artık namazı kıldıktan sonra otururken, ayakta iken, yan üstü yatarken Allah’ı zikredin buyurmaktadır.” Boş konuşmaya dalan kişi Allah’ı zikir ile elde edeceği büyük kazançtan mahrum olacağından zararlıdır. Rasullullah (s.a.v.) ise: “Kişinin boş ve faydasız şeyleri terk etmesi İslamiyet’inin güzelliğindendir.” buyurmaktadır. Kişinin üzerine elzem olmayan şeyleri sorması da malayanidir.

ÇOK KONUŞMAK

İhtiyaçtan fazla konuşmaktır. Maksadın hasıl olması için kısa bir cümle yeterli iken uzun cümleler ve tekrarlarla sözü uzatmaktır. Mümin din, dünya veya ahiret için faydalı ise konuşmalı diğer durumlarda konuşmayı çirkin görmelidir ve kaçınmalıdır. Peygamber efendimiz (s.a.v.) bir hadisi şerifte: “Müjdeler olsun o kimseye ki sözünün fazlasını tutmuş malının fazlasını infak etmiştir.” buyurmaktadır. Mümin konuşacağı zaman fayda varsa konuşur. Facir ağzına gelen her sözü birbiri peşinden salıverir. Sonuç olarak çok sözde hayır yoktur.

BÂTIL’A DALMAK

Batıl, şeriat’ın yasakladığı her şey. Gerçeğe uymayan inançlar, hükümler, düşünceler, sözler, davranışlar, faydasız ve gayesiz fiillerdir. Hakkı örten perdedir. Hakkın zıddıdır. Kuran’ı kerimde 36 yerde zikredilmişdir. Hakkın hükümranlığı batılı hükümsüz kılar. Müslümanlar hakkın temsilcisi gayri müslimler batıl’ın temsilcileridir. Hak Allah’ın bir ismi celili’dir. Yere düşürülmez. Mümin imanının gereği hakkı hak bilip, hakka tabi olan, hakka hizmet eden, batılı batıl bilip, batıldan yüz çeviren batıl ile mücadele eden bir şahsiyettir. Mümin imanının gereği batıl’a dalmaz, batıl’ı tasvir etmez. Çünkü batıl’ı tasvir, saf beyinleri dalalete düşürür.