Bir genç kızın etamin üzerine işlediği nakışta Şah-ı Maran aklımızda kalmıştır, muhtemelen. Kerpiçten ya da taştan evimizin bir odasında çerçeve içinde asılı olan el işlemesi levhadır. Belki son dönemde cam altına yapılan genç kız suretinde ayaklarında yılanbaşları ile yer almıştır. 

            Bulunduğu evde, işyerinde kendisini sevdiği için fedâ edene yorumlanan Şah-ı Maran’a herkes baktığı açıdan yorumlar getirir. Bazı evlerin tılsımlı koruyucusudur, Şah-ı Maran. Bazı anlayışlarda her evin bir yılanı olmalıdır. Evin çok odalı konak hali ve avluları bu yılanın korunmasındadır. Hane halkı bu figürü evinin bir köşesine asarsa, bir örtüye işlerse yılanlar o haneye uğramaz, çocuklar korkmaz, kimse rahatsız olmaz.

            Şah-ı Maran’a yüklenen manalar içinden birçok anlam çıkar, kişi nasıl yorumlarsa… Biz, dinlediğimiz onlarca anlatımdan yola çıkarak kimi tespitlerde bulunmak istedik. İstedik ki yakın ya da uzak düşebilecek yorumları kendi penceremizde bir araya getirdik. Doğrular hepimizin yanlışlıklar bize aittir.     

Şah-ı Maran, yüzyıllardır dilden dile aktarılan efsane…

Şah-ı Maran’ın kökeni nedir?

Bu efsane, sadece Mezopotamya’ya özgü bir anlatım mıdır? Diğer ülkelerde yılan figürünün folklordaki yeri ve önemi konusunda bilgiler var mıdır? Sağlıkta yılan figürü, amblem olarak niçin kullanılır? İnançlarda yılan, neden önemli yer tutmaktadır? Bu dosyada konuya dair çalışmamız, Güneydoğu illerimizde sıklıkla kullanılan Şah-ı Maran hakkında bir ön bilgidir, sadece. “Efsane” olarak bilinen Şah-ı Maran’a dair tespitlerimizi siz okurlar için sunuyoruz.

Şah-ı Maran’ın Anadolu’ya geçişi, İran hâkimiyetinin Anadolu’da sürdüğü dönemden bu güne Güneydoğu’da yaşamaktadır. Şah-ı Maran’ın gövdesi insan, gövde aşağısı yılan olarak tasavvur edilmektedir. Bu mitolojik varlık, kimi anlatımda yarı kadın kimi anlatımda erkek olarak geçmektedir. Kadın anlatımında insanı cinsiyet biçimde etkilemesi söz konusu iken, erkek ifadesinde gücü temsil eder.

Hz. Havva’yı kandıran yasaklı meyvenin olduğu ağaca yönelten varlık, “ yılan” olarak tasvir edilir. Kadının daha çok hissî yönünü yansıtan, meraklı yönünü ön plâna çıkartan her şeye sahip olma arzusu, nefsin hâkimiyetine sahip olamama durumunu simgeler. Kadının erkeği etkileme yönü, Hz. Adem’in kendisiyle Cennet’te yasaklanan ağaca yönelmesi, dünyayı bir imtihan yeri olarak belirler.

İslamî Literatör’de sebep ve sonuç ilişkisi bu şekilde açıklanırken, diğer inançlarda farklı anlatımlar olsa da sonuç, yaratılan dünyaya insanın taşınması için sadece bu bir geçiş kapısıdır. Her şeye sahip olan iki kişinin, sadece yakınlaşılması yasak olan ağacın meyvesini yeme hatası, Cennetten kovulma değil, yaratılan insanın Yaratıcısına bağlılığının ölçüsünü belirleme amaçlıdır.

Şah-ı Maran Ne Anlam Taşır?

“Yılanların Şahı “ olarak tercüme edilen Şah-ı Maran, Farsça bir tamlamadır. Bu daha çok günümüzde söylenişi kolay olduğu için, “Şahmeran” biçiminde söylenmektedir. Şah-ı Maran’da geçen Yılanların Şahı hikâyesinde kahramanların başlıcası Camsap-Camisap’tır. Bu hikâye ve kahramanismi, hikâyenin Pers-İran kaynaklı olduğunun işaretidir.

Anadolu’da Şah-ı Maran’a Sahip Çıkılan İller-Kentler

Şah-ı Maran’a sahip çıkılan ve Tarsus’ta adına hamam bile gösterilen hikâyenin bir kentle sınırlı olmadığını, bu anlatımın Mardin, Diyarbakır, Urfa, Erzincan, Kars, Ağrı, Erzurum olmak üzere birçok şehirde canlılığını koruduğunu belirtmek gerekir.     

            Şah-ı Maran Hikâyesi Neden Anlatılır?

            Hkâyenin anlatımı kendince folklorik birçok değer taşır. İnsanın sözünde durmayışı, Camsap’ın Şah-ı Maran’ın yerini söyleyerek ölümüne sebep olması, sırrın ortaya çıkmasıyla insanın sırrının esiri olduğunu gösterir. Vezir’in Saltanata göz dikmesi, ince bir hesaplamayla kuyruk suyunu padişaha içirerek Padişah olma arzusu. Kimi anlatımlarda gövde suyu sağlıklı oluşu, kuyruk suyu zehri sembolize eder.  Şah-ı Maran, Vezirin Padişaha ihaneti karşısında Camsap’a kaseleri değiştirmesini söyler. Vezir, Padişah’a güven vermek isterken kuyruk suyunu güvenle içer ve ölür.

            Hz. Adem’e Melek-i Tavus’un Şiddetle Karşı Koyuşu

            Şah-ı Maran’ın yarı insan yarı yılan oluşunun sebebi, bedduaya uğramasıdır. Cennetten kovulmada yılanın lanetlenmesi söz konusu bilinir.