DELİLLER HANI

Deliller Hanı, Husrev Paşa Dönemi’nde dış ticaret eksenli düşünülmüş ve Mardin Kapı girişinde inşâ edilmiştir. Son yirmi yıldır belgeli turistik konaklamaya elverişli hale getirilerek, işletme hüviyetindedir.

Husrev Paşa Hanı, Hacc farizasını yerine getirmek isteyen kervanlarla gelen hacı adaylarına rehberlik edenlere-delillere hizmet vermiştir. İlk Katı ticarî, ikinci katı konaklama, zemin katı binek hayvanlarının barınağı olan Han, son dönemde Husrev Paşa Medresesine bakan bölümünde ilavelerle genişletilmiştir.     Husrev Paşa Hanı, “Mardin Kapısı’ndan şehre girilirken sağdaki ilk büyük bina, günümüze kadar gelebilmiş hanlardan biri olan ve kervansaray olarak da bilinen Husrev Paşa Hanı’dır. Han 1527 yılında Diyarbakır ikinci Valisi olan Husrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı o dönemde, hacı adaylarına rehberlik yapan delillerin burada konaklamasından dolayı, Deliller Hanı olarak da bilinmektedir. Hanın karşısında yer alan geniş alana ”Hacılar Harabesi” denilmektedir. Plan olarak yapı, oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Han şadırvanı orta avlu etrafında revaklar ve revakların gerisinde han odaların sıralanmasıyla oluşturulmuştur. Yuvarlak kemerli revaklar, kalın ayaklar üzerine oturtulmuştur.  Odaların kapılarının dış kısmında bulunan pencereler revaklara açılmaktadır. Odaların köşe kısmını oluşturan bölümün üst kısmı aynalı tonozla örtülüdür.” şeklinde kaynaklarda yer alır.” (9)

"Daha önce deve ve atların gecelediği ve yaklaşık 6-7 m. yüksekliğinde ahır olarak yapılmış bölüm, günümüzde kapalı restaurant olarak kullanılmaktadır. Restaurant 300 kişi kapasiteli olup yalnız otel müşterilerinin değil yerli halkın da yemek yeme amacıyla kullandığı bir mekân durumundadır. Cadde üzerindeki cephede bulunan dükkânlar turistik amaçlı alışveriş imkânına sahiptir. Giriş katı iki kol idari bürolar, şark odası, oyun odası, bar olarak düzenlenmiş, diğer iki kol ise yatak odalarına ayrılarak işlevlendirilmiştir. “ (10)

"“Evliya Çelebî'nin de bahsettiği üzere oldukça fazla syıdaa odası bulunan Deliller Hanı, 20 Haziran 1603 Tarihli bir vakfiye'de "” Mardin Kapusu Menzil Han” şeklinde geçmektedir.  "(11)

SÜLÜKLÜ HAN

Sülüklü Han, 2010 itibariyle düzenlenmiş, mevcut ilk katı ile turizme endeksli çehreye  sahiptir. Handa daha önce demircilik- haddadlık, bakırcılık el sanatı yapılmaktaydı. İsmini handa bulunan kuyudaki sülüklerin tedavî amaçlı kullanımından alan han, işletmeye açıldıktan sonra dinlenme amaçlı zemin+1. kattan müteşekkil yapısıyla diğer hanların da hayata kazandırılmasına emsal teşkil eden yapıdadır.

“Han 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafından yaptırılmıştır. Restorasyonu 2010 yılı itibariyle tamamlanmıştır. Han içerisinde bulunan kuyudan sülük çıkartılıp tedavi amaçlı işlemler yapıldığı için ismini sülükten alan han, Kurtuluş Savaşı Döneminde birliklerin karargahı şeklinde kullanılmıştır.” (12)

“Demirciler Çarşısında yer alan Sülüklü Han, Diyarbakır’daki bir diğer önemli ticaret yapısıdır. Günümüzde yapının bir bölümü restore edilerek kafe amaçlı olarak işlevlendirilmiştir.

Han’a giriş kuzeyden açılan büyük ve geniş kapıdan sağlanmaktadır. Girişten sonra  birbirine geçiş veren kemerli koridorlarla avluya geçilmektedir. Dikdörtgen avlu  etrafında basık kemerli revakların gerisinde birer mekan olarak yer almaktadır.

Bu mekanların üstü ahşap tavan kirişi ile örtülüdür. Zemin ise bazalt taş ile döşenmiştir. Avluya açılan koridorun kuzey ve güneyinde basık kemer kapılı bir bodrum bulunmaktadır. Kuzeydeki bodrum yapıyı”L” biçiminde sarmaktadır. Üstü beşik tonozla örtülü olan bodrumun iç kısmı kemerlerle iki bölüme ayrılmıştır.   Güneyindeki bodrum ise diğer bodrum ile aynı özellikleri taşımakta olup avluya bakan üç küçük pencere açıklığı bulunmaktadır. Yapıda bazalt kesme taş kullanılmıştır.” (13)

Diyarbakır merkezde yer alan belli başlı hanlar hakkında genel bilgilere yer verdikten sonra Hasan Paşa Hanı’nı ele alınacaktır.

Dipnotları

9-ERDOĞMUŞ Özlem Diyarbakır’da Ticaret Yapıları Diyarbakır Kültür Envanteri Merkez- 1 Sayfa 252  Komisyon 2012 , Müze Şehir Diyarbakır YKY sayfa 253 vd.

10-Hanlar Köşkler Evler S 4 ;Müze Şehir Diyarbakır  YKY sayfa 254

11-Yılmazçelik Yrd. Doç. Dr.brahim age sayfa: 91 TTK

12-Hanlar Köşkler Evler S 8

13-ERDOĞMUŞ Özlem Diyarbakır’da Ticaret Yapıları Diyarbakır Kültür Envanteri Merkez- 1 Sayfa 252-253