Giriş: Şehir Araştırmaları yaparken, birçok şehir konulu kaynak eser, kitap, dergi temini sonrası seksen bir ili içine alan ve zamanla yüz dünya şehrini kucaklayan “Şehir Araştırmaları Merkezi” adıyla kurmaya çalıştığımız oluşumu, zaman içinde tamamlamaya çalışmaktayız.

Şehir Araştırmaları Merkezi kapsamında yaptığımız araştırmalarımızı “Diyarbakır” üzerinden sunarken, diğer illerimiz hakkında kaleme alınan eserlerde yanlışlıklar içine girmiş doğrulardan fazla haberdar olmadığımızı belirtelim.

Bu incelemede sadece proje eseri olan bir kitapta rastladığımız yanlışlıkları düzeltme amaçlı bilgilerle sizinle paylaşma yolunu seçiyoruz. Bu yanlışları düzeltirken amacımız, kimseyi, kimseleri, kurumları, kuruluşları itham etmek, tezyif etmek değildir. Bir yazarın yaptığı yanlışlığı ya da doğru bildiği yanlışların ileride nelere yol açtığını göstermek istiyoruz.

Yayın Adı: Işığın Yükseldiği Yer GAP Güneydoğu Anadolu Bölgesi(*)

Kaynak Eser, Kültür ve Turizm Bakanlığı uhdesinde yapılan bir proje çalışmasının tamamlanmış kitap şeklidir. Bu kitapta GAP içinde olan iller ele alınmıştır. Biz, ele alınan iller içinde sadece Diyarbakır Bölümü’nü ele aldık, yapılan bilgi yanlışlıklarını düzeltmeye çalıştık. Amacımız bir şehrin tanıtılmasında uyulacak kurallara değinmek, yanlışlıkların önüne geçilmesi için bir kaynak üzerinde düşülen hataları doğrularıyla birlikte sunmaktır.

Kaynak: Doğusunda Siirt ve Batman, batısında Urfa, Adıyaman, Malatya, kuzeyinde Elazığ, Muş, Bingöl, güneyinde ise Mardin ili bulunmaktadır.” (Sayfa 81)

Düzeltme: Batman il olduktan sonra Diyarbakır’ın Siirt ile il sınırı kalmamıştır.

Kaynak: “Dicle, Güneydoğu Toroslar’dan, Elazığın orada, Maden Dağları’ndan doğar. Doğduğu noktada Yukarı Dicle, Maden Çayı olarak anılır. Oradan güneydoğuya doğru iner. “ ( Sayfa 84)

Düzeltme: Dicle’nin en büyük kaynağı Birkleyn’dir. Tüm kaynaklarda Dicle’nin çıkışı Elazığ’daki su kaynağı olarak gösterilir.  Dicle, Diyarbakır’da bir araya gelen su kaynaklarıyla ismini tarihten alır.

Efsanelere dayanılarak bir şehrin tarihi, kültürü, sanatı, profili ele alınması, çoğu zaman okurun yanlış bilgilenmesine yol açar. Bu hususlar, yeri geldikçe belirtilecektir.

Eserin 84. Sayfasında “Allah tarafından Danyal Peygambere bir vahiy gelir.” Denilerek, Danyal Peygamberin elindeki asa ile suyun akışını değiştirdiğine değinilir. Bu, anlatının İsrail’e ait imgeyi bilinçaltına yerleştirme çabası olduğunu belirtelim. Kimi kaynaklarda Danyal Peygamber’e Diyarbakır’da Peygamberlik verildiği söylenilir.

Bu projede Diyarbakır Ünlüleri şu şekilde tanıtılır:

” Bu ilimiz özellikle entellektüelleri ve sanatçılarıyla ünlüdür. Şevket Beysanoğlu, Adnan Binyazar, Ziya Gökalp, Ali Nüzhet Göksel, Celal Güzelses, Sezai Karakoç, Mıgırdıç Margosyan, Cahit Sıtkı Tarancı, Taner Timur, Ahmet Arif, İzzet Altınmeşe, Orhan Asena ve 5. Ve 6. yy.larda yaşadığı sanılan ünlü Süryani müellifi Mar Yeşua, kentin adı bilinen ünlü isimlerinden sadece bir kaçıdır. “( Sayfa 88)

Düzeltme: Öncelikle bu isimlerin kimisinin şehri temsil edip etmediği tartışılır. Bu sıralamada kronolojik hatanın bulunduğunu belirtelim. Mar Yeşua’nın yaşadığı dönem bellidir. Mar Yeşua’dan sonra bu şehrin kimi, kimleri yetiştirdiği akla ziyan şekilde eserde yer almamıştır.

Adnan Binyazar, şehir doğumludur, şehirde fazla kalmamıştır.

Ahmed Arif, Sezai Karakoç, Mıgırdıç Margosyan beraberinde Ali Emirî Efendi, Hattat Hamid Aytaç belirtilmeli miydi?

Süleyman Nazif yer almalı mıydı? Anlaşılan bu bilgi notunun neresini düzeltsek elimizde kalmaktadır.

Öylece bırakmakta fayda vardır.

Aynı sayfada “Bölgede M. Ö. 3000 yıllarına kadar ilkel kavimlerin, bu tarihten sonra da uygar kavimlerin yerleştiği bilinmektedir. Tarihi kaynaklar bölgede bulunma sırasına göre 26 adet uygarlık saymaktadır.” Notu yeri alır, Tarih ve Arkeoloji üst başlıklı Kısa Tarihçe’de.