Basitçe tanımlamak gerekirse kabızlık katı gaitanın, seyrek ve zorlukla dışkılamasıdır. Seyreklik kavramı kişiden kişiye değişmekle birlikte genel olarak çocuklarda iki günde bir ile bir günde iki dışkılama normal sayılmaktadır. Bebeklerde özellikle anne sütü alanlarda günlük dışkılama sayısı daha fazla olabilir.

Altta yatan nedenin belirlenmesi ve beslenme ve hayat tarzı değişiklikleri tedavi için ilk aşamadır. Çocuğun tuvalet alışkanlıklarının düzenlenmesi ve doktor önerileriyle ilaç kullanımı sorunun giderilmesine yardımcı olur.

Nedenleri

En sık karşılaştığımız tür olan basit kabızlık, anne sütü kesildiğinde yerine başlanan besinlere uyum sağlama aşamasında veya tuvalet eğitimi sırasında başlamaktadır. Seyrek olarak anne sütüne ek olarak, bebek için yeni besinler başlandığında da ortaya çıkabilir.

Seçilen besinin niteliği önemli olmakla birlikte bünyesel faktörlerin de rolü vardır. Sık görülen bu basit tipin yanı sıra kabızlığa, kullanılmakta olan ilaçlar (demir ilaçları, bazı psikyatri ilaçları..) neden olabileceği gibi, bu durum bazı önemli hastalıkların ilk habercisi de olabilir. Bu hastalıklardan bazıları şunlardır;

Bebeklerde;

–              Anne sütü ile beslenme döneminde annenin kabız olması

–              Katı gıdalara geçişler

–              Anne sütünden inek sütüne geçişte çok fazla inek sütü tüketmek (1 yaş öncesi inek sütü verilmemeli)

–              Diş çıkarma ve emekleme döneminde bebeğin yanlış beslenmesi

–              Bebeklikte kullanılan demir ilaçları

Çocuklarda;

–              Posalı ve sulu yemekler yerine katı gıdalarla beslenmek

–              Devamlı karbonhidratlı ve lifsiz gıdalar tüketme

–              Yeterli su tüketmemek

–              Okul çağında tuvalete gitmemek ya da çizgi film/oyunu bırakmamak için erteleme

–              Dışkı yaparken ağrı nedeniyle tuvalete gitmemeyi alışkanlık haline getirme

–              Tiroid hormonunun az salgılanması (hipotriodi)

–              Bağırsak genişliği, bağırsak yavaşlığı gibi doğuştan gelen sorunlar

–              Makat darlığı

–              Aile içi sonuçlar, yeni bir kardeş, okula başlama, anne baba ayrılığı gibi durumlar

–              Kullanılan ilaçlar varsa yan etkileri

Belirtiler

Bazı bebekler günde birkaç kez dışkısını yaparken bazı bebekler 2-3 günde bir dışkısını yapar. Bu durumda panik yapmayın. Çocuğun dışkısı sertse ve çocuk dışkılama sırasında zorlanıyor ve ağrı hissediyorsa gerçek bir kabızlıktan bahsedilebilir.

Kabızlık bebeklerde ağlama nöbetleri, huysuzluk ve uykusuzluğa yol açabilir. Ayrıca karın ağrısı, sinirlilik ve makat bölümünde çatlaklar görülebilir.

Çocuklarda Sık Görülen Belirtiler Şunlardır

–              Birkaç gün tuvalete çıkmama

–              Tuvaletini yaparken zorlanma ve katı dışkı

–              Ayak uçlarında durma ya da bağırsak hareketini tutmak için dans eder gibi görünmek

–              Karın ağrısı ve şişlik

–              Sızıntı nedeniyle kirlenmiş iç çamaşırı

–              Makattaki taşlaşmış olan dışkının boşaltılamaması nedeniyle yeni gelen ve nispeten daha yumuşak olan dışkının alta kaçırılması

–              Dışkının mesaneye bastırması nedeniyle idrar kaçırma

–              Makatta kan gelmesi

–              İştahsızlık

–              Normalden farklı olan huysuz davranışlar

Kabızlığın Geçmediği Durumlarda

Kabızlığın ilerlemesi ya da ilaçlara yanıt vermediği durumlarda daha geniş bir inceleme için Çocuk Gastroenterolojisi uzmanına başvurmak gerekir. ileri incelemeler yapılır.

Kabızlıktaki sürecinde alarm semptomları şunlardır;

–              İshal atakları

–              Makattan kanamaların olmaya başlaması

–              Dışkılama yapılamaması

Tanı Yöntemleri

İlk belirti bebek ya da çocuğun gaitasını yaparken zorlanması ve acı çekmesidir. Hatta dışkılama hastayı ağlatacak kadar zor olabilir. Gaita aralıkları gitgide uzar.

Çocukta gaita yapmadığı dönemlerde karın ağrıları, hatta bazen kusma bile ortaya çıkabilir. Büyük çocuklarda gaitanın özellikle ilk kısmı kuru, sert ve iridir. Üzerinde çizgi şeklinde kan görülebilir veya küçük küçük sert parçalardan oluşabilir. Kan miktarı fazlaysa başka önemli bir nedeni olabileceği unutulmamalıdır.

Çocuklarda kabızlık tanısı için çocuk doktoru tarafından fizik muayene ve beslenme-tuvalet alışkanlıkları hakkında sorularla tanı konulur.

–              Tuvalete çıkma sıklığı ve dışkılama sırasında yaşanan zorluklar

–              Yeme alışkanlıkları

–              Tuvalet eğitimi

–              Çocuğun sağlık sorunları

–              Kullanılan ilaçlar

Fizik muayene sırasında doktor karında şişlik ya da hassasiyet olup olmadığını kontrol eder. Ayrıca rektumda çatlak, kanama ya da tıkanma olup olmadığı da kontrol edebilir.

Tedavi Yöntemleri

Uzun süren ya da eksik tedavi edilen kabızlık sonucu anüs kenarında çatlak oluşur. Daha sonraları anüs kenarlarında mor renkte damar genişlemeleri belirir. Eğer kabızlık tedavisiz kalırsa, bunlar daha ileri yaşlarda hemoroid (basur) halini alırlar.

Uzun süren olgularda giderek dışkılama mekanizması bozulacaktır. Bunu gaita kaçırma ve hatta gaitasını hiç tutamama gibi tedavisi son derece güç durumlar izleyebilir. Bu nedenle tedavi başlangıcında alınan iyi sonuçlara bakarak tedavi kesilmemeli, tekrarlamaması için sabırla ve dikkatle sürdürülmelidir.

Tedavide özellikle kabızlık nedeni olduğunu iyi bildiğimiz besinler (muz elma ve havuç, kola, çay, aşırı tüketiliyorsa inek sütü) kabızlık geçene kadar diyetten uzaklaştırılmalıdır. Dolayısıyla bu besinleri bebeklere başlarken aşırıya kaçmamaya özen gösterilmesi yerinde olacaktır.

Çok miktarda inek sütü tüketen çocuklarda kabızlık ortaya çıkmasından bu besini tek başına sorumlu tutanlar da vardır. Kabızlığın derecesine göre gaita yumuşatıcı ilaçların da doktor kontrolünde kullanımı faydalı olacaktır. Eğer çatlak varsa tedavisi edilmeli ve çocuğun acı duymadan gaita yapması sağlanana kadar tedaviye devam edilmelidir.

Gaita tutma becerisi çocuktan çocuğa büyük değişiklikler göstermekle birlikte genellikle 1-3 yaş arasında gerçekleşir. Bu eğitim sırasında çocuğa baskı yapılmamalı, yüreklendirmekle yetinmelidir. Asla ceza konusu olmamalı ve bunun normal bir vücut işlevi olduğu uygun bir dille anlatılmalıdır.

Kabızlık çocuklarda çeşitli sorunlara yol açabilir ve bu durumlarda cerrahi dahil farklı tedaviler uygulanabilir.

Evde Yapılan Kabızlık Tedavisinde;

Beslenme alışkanlıklarının düzeltilmesi, sulu ve yumuşak gıdalarla beslenme, tuvalet eğitimi ve bazı ilaçlar kabızlığın ortadan kalkmasını sağlar.  Kabızlık uzun vadeli, sık sık tedaviye cevabın kontrol edildiği bir süreç gerektirir. Bu nedenle sabır ve düzenli takip önem taşır. Makat darlığı, makatta çatlak gibi durumlar oluşursa ciddiye almak gerekir.

Çocuğun tuvalet eğitimden korkmaması için diyalog halinde olmak,   bu konuyu yeri geldiğinde pedagog veya çocuk psikiyatrisi uzmanı ile tartışarak etken faktörler ortadan kaldırmak gerekebilir.

Beslenmede kabızlık önleyici diyete girmek kolay görünse de uygulaması zor olabilir ve pedagojik yardım gerekebilir.

Kabızlık Nedeniyle Oluşan Diğer Sorunların Tedavisi

Anal Fissür Tedavisinde;

Kabızlığı gidermenin yanı sıra aynı dönemde ılık oturma banyoları ve ağrı kesici kremlerle fissürün iyileşmesi sağlanmalıdır.

Dışkı Kaçırmada;

–              Dışkı yumuşatıcı ilaçlar

–              Çocuğu eleştirmeden, cezalandırmadan olumlu bir iletişim kurulması

–              Aile arasında ilişkiler bozuksa psikolog yardımı alınması

–              Çocuk stres altındaysa nedenlerinin ve çözüm yollarının araştırılması

–              Ebeveynler tarafından düzenli tuvalet alışkanlığının kazandırılması

–              Lifli gıdalar, bol meyve ve sebzeler, bol su tüketmek faydalı olabilir.

Çocuğunuzun Yapması Gerekenler

–              Düzenli olarak spor yapmak, asansör yerine merdiven kullanmak, koşmak, yürümek

–              Tuvalet hissi geldiğinde hemen tuvalete gitmek, acele etmeden bağırsaklarının tamamen boşalmasını beklemek

–              Her gün bol bol su içmek

–              Bol sebze ve meyve yemek

–              Ekmek seviyorsa esmer ekmekleri tüketmek

–              Fast food, kakao ve çikolatadan uzak durmak

Dr. Öğretim Üyesi Muhammet ASENA